Rosnące Zagrożenie Nielegalnym Handlem Dziełami Sztuki
Niestety, nielegalny handel dziełami sztuki stał się poważnym problemem na całym świecie. Szacuje się, że roczny nielegalny obrót dziełami sztuki to minimum 6 miliardów dolarów. Dzieła sztuki są obecnie postrzegane jako cenna waluta, a ich wartość nieustannie rośnie, zwłaszcza w obliczu wojen i konfliktów w rejonach, skąd pochodzą najstarsze artefakty.
Grabież i przemyt dziedzictwa kulturowego nie są nowymi zjawiskami – od wieków podboje wojenne obejmowały triumfalny pochód z łupami, w tym cennymi dziełami sztuki. Jednak w ostatnich latach ten proceder powiązano z finansowaniem terroryzmu. Organizacje terrorystyczne coraz częściej czerpią zyski z nielegalnego handlu skradzionymi obiektami kultury, wykorzystując do tego lokalne sieci rabusiów i przemytników.
Według szacunków, sama grabież dzieł sztuki z Iraku po 1991 roku objęła około 250 tysięcy obiektów, z których odzyskano tylko niewielką część. Kluczowym punktem przeładunkowym dla tych dóbr kultury jest Liban, gdzie pośredniczy w handlu organizacja Hezbollah, finansując w ten sposób swoją działalność terrorystyczną.
Metody Prania Pochodzenia Skradzionych Dzieł
Terroryści oraz ich lokalni wspólnicy nie zajmują się bezpośrednio kradzieżami. Zamiast tego zatrudniają miejscowych mieszkańców, którzy za niewielkie wynagrodzenie rabują stanowiska archeologiczne i sprzedają skradzione przedmioty przemytnikom. Ci z kolei dostarczają je organizacjom terrorystycznym, które posiadają wstępną dokumentację o rzekomym wcześniejszym właścicielu.
Terroryści wykorzystują następnie sieć pośredników do wprowadzenia skradzionych dóbr kultury na legalne rynki. Proceder ten obejmuje m.in. przepuszczanie ich przez instytucje muzealne, które często nie sprawdzają pochodzenia nabywanych eksponatów. Dzieła sztuki zyskują w ten sposób pozory legalności i mogą być następnie sprzedawane na aukcjach lub w galeriach jako legalne nabytki.
Inną popularną metodą jest wykorzystywanie prywatnych kolekcji i muzeów, które nie muszą upubliczniać zasad nabywania dzieł. Ponadto istnieją też wyspecjalizowane galerie sztuki z Bliskiego Wschodu, pośredniczące w tego typu transakcjach i występujące jako anonimowi nabywcy lub sprzedawcy.
Wyzwania dla Organów Ścigania
Walka z nielegalnym obrotem dobrami kultury jest niezwykle trudnym wyzwaniem dla organów ścigania. Wiele służb celnych i policyjnych wciąż dysponuje niedostateczną wiedzą, by rozpoznawać przedmioty będące dziedzictwem światowym. Dodatkowo, sam proces „wybielania” skradzionych dzieł może trwać miesiące lub lata, zanim trafiają one do legalnego obiegu.
Dyrektywa UE z 2014 roku oraz rozporządzenia Rady WE i Parlamentu Europejskiego wprowadzają wprawdzie rozwiązania umożliwiające państwom członkowskim zabezpieczenie zwrotu na ich terytorium dóbr kultury wywiezionych niezgodnie z prawem. Podobne regulacje obowiązują też w skali międzynarodowej, m.in. w ramach Konwencji UNESCO z 1970 roku.
Jednak efektywne egzekwowanie tych przepisów nadal napotyka na liczne trudności. Organy ścigania muszą się mierzyć z wyzwaniami, takimi jak ograniczona współpraca międzynarodowa, niewystarczająca wymiana informacji czy luki w kompetencjach specjalistycznych.
Działania Unii Europejskiej i Społeczności Międzynarodowej
Unia Europejska podejmuje szereg kroków, aby wzmocnić walkę z nielegalnym handlem dobrami kultury. W 2022 roku Komisja Europejska przedstawiła plan działania, przewidujący m.in. skuteczniejsze zapobieganie przestępstwom, zwiększenie zdolności organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz zacieśnienie współpracy międzynarodowej.
Ponadto UE finansuje projekty badawcze i szkoleniowe, mające na celu opracowanie nowych narzędzi i metod ochrony dziedzictwa kulturowego. Przykładami są projekty ENIGMA, AURORA czy NETCHER, które skupiają się na wykorzystaniu zaawansowanych technologii, takich jak znakowanie chemiczne, fotogrametria 3D czy blockchain, do monitorowania i śledzenia obiektów.
Społeczność międzynarodowa, w tym UNESCO, Interpol czy Światowa Organizacja Celna, również angażuje się w walkę z nielegalnym obrotem dobrami kultury. Organizacje te prowadzą szkolenia, wspierają wymianę informacji oraz koordynują międzynarodowe działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego.
Wnioski i Perspektywy
Nielegalny handel dziełami sztuki to złożony i wszechobecny problem, ściśle powiązany z finansowaniem działalności terrorystycznej. Choć społeczność międzynarodowa podejmuje coraz intensywniejsze wysiłki, aby temu przeciwdziałać, wciąż istnieje wiele luk i wyzwań, z którymi muszą radzić sobie organy ścigania.
Kluczowe jest dalsze doskonalenie narzędzi identyfikacji i śledzenia obiektów kultury, wzmacnianie współpracy międzynarodowej oraz podnoszenie kompetencji specjalistycznych. Równie istotne jest edukowanie społeczeństwa i budowanie świadomości na temat skali i konsekwencji nielegalnego obrotu dobrami kultury.
Tylko kompleksowe, skoordynowane działania na wielu szczeblach – od lokalnego po globalny – dadzą szansę na skuteczne ograniczenie tego procederu i ochronę naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego. Dlatego też zachęcamy, aby zapoznać się z informacjami na temat ochrony przed oszustwami i aktywnie włączyć się w tę ważną walkę.
