Rynek dzieł sztuki to dynamicznie rozwijająca się branża, która w ostatnich latach przeżywa prawdziwy rozkwit. Dane GUS wskazują, że w ciągu ostatnich lat Polacy coraz chętniej inwestują w sztukę. Łączna kwota sprzedaży dzieł sztuki i antyków w 2022 r. wyniosła 6507 mln zł i w porównaniu z 2021 r. wzrosła o 10,11%. Ze względu na kryzys gospodarczy oraz wysoki poziom inflacji, wielu Polaków szuka alternatywnych sposobów inwestycji, a rynek dzieł sztuki okazuje się być atrakcyjną opcją.
Stosowanie Obniżonej Stawki VAT
Jednym z ważnych elementów wpływających na dochodowość transakcji w branży artystycznej jest sposób ich opodatkowania. Przepisy VAT przewidują możliwość zastosowania obniżonej stawki, obecnie 8%, ale pod pewnymi warunkami. Wyjaśniamy, kiedy można skorzystać z preferencyjnej stawki VAT przy sprzedaży dzieł sztuki.
W branży artystycznej spotykamy się z różnymi modelami działalności gospodarczej twórców dzieł sztuki – począwszy od jednoosobowych działalności gospodarczych JDG, poprzez spółki osobowe np. spółki komandytowe, skończywszy na spółkach kapitałowych np. sp. z o.o. Zdarza się również, że dzieła sztuki okazjonalnie sprzedają przedsiębiorstwa niezajmujące się zasadniczo handlem sztuką lub fundacje w zakresie sztuki otrzymanej jako darowizny np. na aukcjach charytatywnych.
Zgodnie z przepisami, obniżoną stawkę VAT można zastosować w dwóch przypadkach: sprzedaż dokonywana przez twórcę lub jego spadkobiercę oraz sprzedaż okazjonalna.
Sprzedaż dokonywana przez twórcę lub jego spadkobiercę
W pierwszym przypadku dodatkowego zbadania wymaga rozumienie terminu „twórca”. Polskie przepisy podatkowe nie definiują tego pojęcia, dlatego w tym zakresie warto sięgnąć do praktyki organów podatkowych. Rozstrzygnięcia te opierają się na słownikowym wyjaśnieniu pojęcia „osoba, która tworzy lub stworzyła coś”, tj. autor, wynalazca, organizator, lub na definicji twórcy zawartej w art. 8 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem, twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Niezależnie od przyjętego uzasadnienia, organy podatkowe przyjmują indywidualny charakter osoby twórcy. W pojęciu tym nie mieści się podmiot zbiorowy – nie tylko działający w formie spółki kapitałowej, ale również spółki osobowej. Podobnie do zagadnienia podchodzą sądy administracyjne.
Zatem zastosowanie 8% VAT przez twórcę działającego w innej formie niż JDG jest niedopuszczalne, choć nie wynika to wprost z przepisów VAT. Zagrożona jest również obniżona stawka do odsprzedaży dzieła sztuki nabytego od twórcy innego niż JDG lub artysty nieprowadzącego działalności gospodarczej.
Sytuacja wygląda inaczej, gdy dostawy dzieł sztuki dokonuje spadkobierca twórcy. Kodeks Cywilny wprost przewiduje możliwość dziedziczenia nie tylko przez osobę fizyczną, lecz także osobę prawną.
Sprzedaż okazjonalna
W drugim przypadku najbardziej problematyczne jest spełnienie kryterium „okazjonalności” oraz śledzenie historii pochodzenia towaru. Sprzedawca może dysponować takimi przedmiotami nie tylko w wyniku ich wytworzenia lub wejścia w ich posiadanie w drodze spadku, lecz także wskutek ich nabycia. W tej ostatniej sytuacji należy jednak wziąć pod uwagę również inne czynniki, takie jak okazjonalność transakcji, zastosowanie procedury marży, kwestie transportowe czy związane z odliczeniem VAT.
Przykładowo, okazjonalność została zaakceptowana przez organ podatkowy przy sprzedaży obrazów na aukcji organizowanej przez fundację, w sytuacji gdy aukcja miała charakter jednorazowy a sprzedaż obrazów nie wpisywała się w działalność tego podmiotu. Wystąpienie okazjonalności może oznaczać jednocześnie wypełnienie warunku dotyczącego niestosowania procedury VAT marża przez sprzedawcę.
Procedura ta bowiem zarezerwowana jest dla podmiotów dokonujących dalszej odsprzedaży dzieł sztuki, innymi słowy – z założenia zajmujących się obrotem takimi towarami, np. galerii sztuki. Sprzedaż okazjonalna może wystąpić również w firmach, które nie zajmują się na co dzień handlem sztuką, pod warunkiem że nie zakupiły dzieła sztuki w celach inwestycyjnych.
W zakresie warunku transportowego warto dysponować dowodami potwierdzającymi osobisty transport dzieła sztuki przez sprzedawcę. Można rozważyć w tym zakresie dokument podobny do przewidzianego przy WDT, gdy wywóz bezpośrednio następuje przez dostawcę lub nabywcę przy użyciu własnego środka transportu.
Natomiast zagadnienie możliwości 100% odliczenia VAT należy rozpatrywać dla potrzeb VAT marży na odsprzedaży, w szczególności pod kątem statusu podmiotu, od którego dzieła sztuki zostaną nabyte. Sama kwestia związku z czynnościami opodatkowanymi VAT na odsprzedaży jest jednoznaczna, skoro rozpatrywana jest kwestia stawki 8% na tej odsprzedaży. Jednakże zakup od podmiotu nieprowadzącego działalności gospodarczej czy podatnika zwolnionego z VAT nie skutkowałby otrzymaniem faktury z wykazanym VAT, który mógłby podlegać odliczeniu.
Nawet jeśli zakup następuje od osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, niezarejestrowanej dla celów VAT, nie można wykluczyć, że osoba ta błędnie uznała, że nie jest podatnikiem VAT. Prawidłowa kwalifikacja podmiotu, od którego dokonano zakupu, wpływa na sposób opodatkowania odsprzedaży dzieł sztuki. Dokonując zakupu od takich podmiotów, należy zwrócić szczególną uwagę na przesłanki kwalifikacji jako podatnik VAT i skontaktować się z kontrahentem w tej sprawie w przypadku podejrzenia, że kontrahent powinien jednak posiadać status podatnika VAT.
Wyzwania Przy Stosowaniu Obniżonej Stawki VAT
Stosowanie obniżonej stawki VAT na sprzedaż dzieł sztuki może okazać się problematyczne w praktyce. Sprzedawcy muszą uważnie analizować, czy spełnione są wszystkie warunki uprawniające do zastosowania preferencyjnej stawki.
W przypadku sprzedaży przez twórców lub ich spadkobierców kluczowe jest prawidłowe zdefiniowanie statusu „twórcy” zgodnie z linią interpretacyjną organów podatkowych. Wykorzystanie innej formy działalności niż JDG może bowiem skutkować brakiem możliwości zastosowania obniżonej stawki.
Przy sprzedaży okazjonalnej największym wyzwaniem jest udokumentowanie spełnienia kryterium okazjonalności oraz właściwego źródła pochodzenia towaru. Należy również pamiętać o warunku transportowym oraz możliwości odliczenia VAT naliczonego przy nabyciu dzieła sztuki.
Podsumowując, aby skorzystać z obniżonej stawki VAT przy sprzedaży dzieł sztuki, sprzedawcy muszą bardzo dokładnie analizować swój status oraz konkretne okoliczności transakcji. Nieprawidłowe zastosowanie preferencyjnej stawki grozi negatywnymi konsekwencjami podatkowymi.
Konieczność Szczegółowej Analizy VAT
W razie podjęcia decyzji o wdrożeniu rozwiązań umożliwiających zastosowanie 8% stawki VAT na sprzedaż dzieł sztuki, konieczne byłoby przeprowadzenie szczegółowej analizy VAT. Decydując się na ten krok, należałoby również dokonać analizy MDR – przepisów z Ordynacji podatkowej o raportowaniu schematów podatkowych.
W szczególności przedmiot badania powinien objąć skutki podatkowe i raportowe odpowiednio rozpoczęcia/zmiany formy prowadzenia działalności twórcy dzieł sztuki czy też spełnienia przesłanki okazjonalności i odpowiedniego źródła pochodzenia towaru.
Branża sprzedaży dzieł sztuki to obszar wymagający ogromnej wiedzy i doświadczenia w zakresie skomplikowanych przepisów podatkowych. Podmioty działające w tej branży muszą bardzo uważnie śledzić zmiany w interpretacjach organów podatkowych i dostosowywać swoje praktyki, aby uniknąć negatywnych konsekwencji podatkowych. Korzystanie z profesjonalnego doradztwa może okazać się kluczowe dla zapewnienia zgodności z przepisami i bezpieczeństwa transakcji.
