W dzisiejszym świecie globalnej gospodarki i rosnącej mobilności kapitału, problem unikania opodatkowania staje się coraz poważniejszym wyzwaniem dla rządów i organów podatkowych na całym świecie. W odpowiedzi na te wyzwania, Unia Europejska oraz organizacje międzynarodowe, takie jak OECD, podejmują szereg innowacyjnych działań mających na celu przeciwdziałanie agresywnemu planowaniu podatkowemu oraz zapewnienie sprawiedliwego opodatkowania przedsiębiorstw.
Dyrektywa przeciw Unikaniu Opodatkowania
Jednym z kluczowych instrumentów w walce z unikaniem opodatkowania jest Dyrektywa przeciw Unikaniu Opodatkowania, która weszła w życie w styczniu 2019 roku. Ta unijna dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia na swoim terytorium szeregu przepisów mających na celu powstrzymanie agresywnych praktyk podatkowych.
Dyrektywa definiuje obchodzenie podatków jako wykorzystywanie istniejących przepisów podatkowych w celu zmniejszenia zobowiązań podatkowych, na przykład przez przenoszenie zysków do państw o niższych podatkach lub zawyżanie kosztów odsetek od pożyczek. Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia środków, które mają zapobiegać takim praktykom.
Kluczowe elementy Dyrektywy to m.in.:
- Ogólna klauzula przeciw unikaniu opodatkowania – umożliwia organom podatkowym ignorowanie sztucznych, nieuzasadnionych ekonomicznie transakcji, których jedynym celem jest uniknięcie opodatkowania.
- Zasady dotyczące kontrolowanej spółki zagranicznej (CFC) – mające na celu opodatkowanie dochodów spółek zależnych z siedzibą w krajach o niskim opodatkowaniu.
- Ograniczenia w zakresie odliczania odsetek – mające na celu przeciwdziałanie finansowaniu działalności przez pożyczki w celu zmniejszenia podstawy opodatkowania.
- Reguły dotyczące hybrydowych rozbieżności – mające na celu wyeliminowanie sytuacji, w których te same dochody lub wydatki są traktowane różnie dla celów podatkowych w różnych jurysdykcjach.
Wdrożenie Dyrektywy przez państwa członkowskie ma kluczowe znaczenie dla skutecznej walki z unikaniem opodatkowania w skali całej Unii Europejskiej.
Czarna Lista Rajów Podatkowych UE
Kolejnym ważnym narzędziem w rękach UE w walce z unikaniem opodatkowania jest Czarna Lista Rajów Podatkowych. Raje podatkowe to państwa lub terytoria, które oferują szczególnie korzystne warunki podatkowe dla zagranicznych przedsiębiorstw i osób fizycznych, co umożliwia im znaczne obniżenie zobowiązań podatkowych.
W 2017 roku Komisja Europejska zaproponowała stworzenie unijnej czarnej listy rajów podatkowych, aby wywrzeć presję na te jurysdykcje i zmusić je do większej współpracy w walce z unikaniem opodatkowania. Początkowo lista ta wzbudziła kontrowersje, gdyż nie uwzględniała takich krajów jak Panama, które były powszechnie uznawane za raje podatkowe.
Obecnie Unia Europejska regularnie aktualizuje swoją czarną listę, nakładając na kraje na niej widniejące szereg sankcji i środków odwetowych. Listy te przyczyniają się do zwiększenia przejrzystości w kwestiach podatkowych na arenie międzynarodowej i wywierają presję na jurysdykcje, które umożliwiają unikanie opodatkowania.
Walka z Erozją Podstawy Opodatkowania i Transferem Zysków
Kolejnym kluczowym obszarem działań UE w walce z unikaniem opodatkowania jest przeciwdziałanie erozji podstawy opodatkowania i transferowi zysków (BEPS). BEPS odnosi się do strategii planowania podatkowego, które wykorzystują luki i rozbieżności w przepisach podatkowych, aby zyski nie były rozpoznawane dla celów podatkowych w jednym kraju lub były przesunięte i opodatkowane w kraju o niskich stawkach.
W 2015 roku OECD opublikowała 15 działań mających na celu przeciwdziałanie BEPS, takich jak:
- Ujednolicenie definicji „faktycznego właściciela” dochodów, aby zapobiegać ukrywaniu właścicieli za pośrednictwem skomplikowanych struktur korporacyjnych.
- Wprowadzenie wymagań w zakresie sprawozdawczości kraju pochodzenia dla dużych międzynarodowych przedsiębiorstw, aby zapewnić większą przejrzystość.
- Stworzenie instrumentów prawnych umożliwiających skuteczniejszą współpracę międzynarodową w zakresie egzekwowania przepisów podatkowych.
Unia Europejska wdrożyła wiele z tych działań, m.in. wprowadzając obowiązek rejestracji faktycznych właścicieli przedsiębiorstw w centralnych rejestrach. Działania te mają na celu ograniczenie możliwości wykorzystywania luk w systemach podatkowych do unikania opodatkowania.
Wspólna Skonsolidowana Podstawa Opodatkowania Osób Prawnych
Kolejnym ważnym krokiem Unii Europejskiej w walce z unikaniem opodatkowania jest Wspólna Skonsolidowana Podstawa Opodatkowania Osób Prawnych (CCCTB). Inicjatywa ta ma na celu stworzenie jednolitych zasad ustalania podstawy opodatkowania dla przedsiębiorstw działających na terenie UE. Dzięki temu zyski będą opodatkowane tam, gdzie są faktycznie generowane, a nie tam, gdzie występują luki podatkowe umożliwiające ich przesuwanie.
Kluczowe elementy CCCTB to:
- Stworzenie jednolitej definicji podstawy opodatkowania dla przedsiębiorstw w UE.
- Konsolidacja zysków i strat generowanych przez różne spółki zależne danej grupy kapitałowej.
- Podział skonsolidowanej podstawy opodatkowania pomiędzy państwa członkowskie na podstawie formuły uwzględniającej takie czynniki jak wartość aktywów, liczba pracowników czy obrót.
Wdrożenie CCCTB ma zapobiegać wykorzystywaniu luk podatkowych do transferowania zysków do jurysdykcji o niższych stawkach podatkowych.
Patent Box – Intencja vs Rzeczywistość
Kolejnym obszarem, nad którym trwa intensywna debata w Unii Europejskiej, jest reżim podatkowy dotyczący własności intelektualnej, tzw. „patent box”. Patent box to specjalny system podatkowy oferujący preferencyjne stawki dla zysków generowanych z patentów i praw własności intelektualnej. Celem tego rozwiązania jest zachęcanie przedsiębiorstw do inwestowania w badania i rozwój oraz przyciąganie innowacji na terytorium danego państwa.
Jednakże, Parlament Europejski ostrzega, że reżimy patent box są niekiedy wykorzystywane przez przedsiębiorstwa do agresywnego planowania podatkowego. Firmy mogą włączać do swoich produktów nieistotne patenty wyłącznie po to, by skorzystać z niższego opodatkowania. W swojej ocenie Parlament wezwał Komisję Europejską do przedstawienia odpowiednich propozycji legislacyjnych, mających na celu zapobieganie tego typu praktykom.
Debata na temat patent box pokazuje, że choć intencją tego rozwiązania było wspieranie innowacji, w rzeczywistości może ono być wykorzystywane do agresywnej optymalizacji podatkowej. Dlatego kluczowe znaczenie ma stałe monitorowanie i dostosowywanie tych regulacji, aby skutecznie realizowały swój pierwotny cel.
Wnioski i Dalsze Działania
Przedstawione powyżej przykłady pokazują, że Unia Europejska podejmuje szereg kompleksowych i innowacyjnych działań w celu przeciwdziałania unikaniu opodatkowania. Od wprowadzenia unijnej Dyrektywy przeciw Unikaniu Opodatkowania, przez stworzenie Czarnej Listy Rajów Podatkowych, po inicjatywę Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych – UE stale rozwija narzędzia mające na celu zapewnienie sprawiedliwego opodatkowania przedsiębiorstw działających na jej terytorium.
Jednocześnie wyzwania związane z unikaniem opodatkowania stale ewoluują, a organy podatkowe muszą nieustannie dostosowywać swoje metody i narzędzia, aby skutecznie im przeciwdziałać. Dlatego też kluczowe znaczenie ma stałe monitorowanie trendów, badanie efektywności wdrażanych rozwiązań oraz szybkie reagowanie na pojawiające się nowe praktyki agresywnego planowania podatkowego.
Tylko dzięki takim skoordynowanym, międzynarodowym wysiłkom możliwe będzie zapewnienie sprawiedliwego opodatkowania przedsiębiorstw działających w ramach globalnej gospodarki. Zachęcamy do śledzenia dalszych działań podejmowanych w tej dziedzinie oraz do aktywnego uczestnictwa w debacie publicznej na ten temat.
