Oszustwa spadkowe to złożone i szkodliwe przestępstwa, które mogą mieć poważne konsekwencje dla pokrzywdzonych. Jednym z najczęstszych rodzajów takich oszustw jest składanie fałszywych zapewnień spadkowych. W tym artykule przeanalizujemy ten proceder, omawiając jego mechanizmy, konsekwencje prawne oraz sposoby zapobiegania i wykrywania takich działań.
Czym jest fałszywe zapewnienie spadkowe?
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, zgłaszający się spadkobierca składa tzw. zapewnienie spadkowe – oświadczenie co do wszystkiego, co mu jest wiadome o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, a także o testamentach spadkodawcy. Składający to zapewnienie zostaje pouczony, że ma obowiązek mówienia prawdy, a także że pod względem skutków karnych, zapewnienie to jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem.
Niestety, niektórzy nieuczciwi spadkobiercy wykorzystują ten mechanizm do własnych korzyści. Świadomie składają fałszywe zapewnienie spadkowe, wprowadzając sąd w błąd co do kręgu uprawnionych spadkobierców. Celem tego działania jest wyłączne prawo do dysponowania masą spadkową, z pominięciem pozostałych uprawnionych osób.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, złożenie przez spadkobiercę zapewnienia spadkowego o fałszywej treści może prowadzić do bezpodstawnego pominięcia z kręgu spadkobierców pozostałych uprawnionych do spadku osób. W rezultacie, wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest niezgodne z rzeczywistością i błędnie określa krąg spadkobierców.
Konsekwencje prawne fałszywego zapewnienia spadkowego
Działania polegające na świadomym wprowadzeniu sądu w błąd co do kręgu uprawnionych spadkobierców, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wypełniają znamiona przestępstwa oszustwa określonego w art. 286 § 1 Kodeksu karnego. Sprawca doprowadza bowiem do wydania przez sąd postanowienia, które pogarsza sytuację majątkową pokrzywdzonych – pominię tych spadkobierców.
Istotą tego oszustwa sądowego jest to, że osobą wprowadzoną w błąd jest sąd, zaś osobami pokrzywdzonymi są te, względem których orzeczenie sądu wywołuje niekorzystne zmiany w sytuacji majątkowej. Dla wypełnienia znamion tego czynu nie jest konieczne, by sprawca miał świadomość co do osób wchodzących w skład kręgu spadkobierców, do pominięcia których prowadzi przedstawienie przez niego fałszywych dowodów.
Zgodnie z orzecznictwem sądowym, wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, uzyskanego na skutek świadomego wprowadzenia sądu w błąd co do – niezgodnego z rzeczywistością – tytułu dziedziczenia czy kręgu uprawnionych spadkobierców, o ile prowadzi do pogorszenia sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego.
Konsekwencje dla sprawcy i pokrzywdzonych
Dla sprawcy fałszywego zapewnienia spadkowego konsekwencje mogą być poważne. Oprócz odpowiedzialności karnej za oszustwo sądowe, może on również zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej. Pokrzywdzeni spadkobiercy, których pominięto w postępowaniu, mogą dochodzić roszczeń o naprawienie szkody, jakiej doznali wskutek jego działań.
Ponadto, wydane na podstawie fałszywego zapewnienia postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku może zostać uchylone w trybie wznowienia postępowania (zgodnie z art. 679¹ Kodeksu postępowania cywilnego). Umożliwia to skorygowanie błędnego określenia kręgu spadkobierców i przywrócenie stanu zgodnego z rzeczywistością.
Nie zmienia to jednak faktu, że czas, w którym pokrzywdzeni pozostawali wyłączeni z masy spadkowej, może przyczynić się do pogorszenia ich sytuacji majątkowej. Mogą oni np. utracić możliwość faktycznego dysponowania udziałem w spadku, jeśli w tym czasie spadkobierca fałszywie stwierdzony jako jedyny właściciel zdążył dokonać zbycia składników majątkowych wchodzących w skład spadku.
Zapobieganie i wykrywanie fałszywych zapewnień spadkowych
Kluczową rolę w zapobieganiu i wykrywaniu fałszywych zapewnień spadkowych odgrywa sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd powinien wnikliwie analizować składane przez spadkobierców oświadczenia, szczególnie gdy istnieją wątpliwości co do kompletności informacji lub pojawia się podejrzenie, że mogą one być nieprawdziwe.
Ponadto, urzędnicy sądowi powinni wyczuleni być na potencjalne sygnały ostrzegawcze, takie jak niespójności w składanych dokumentach, zmiany w składzie orzekającym czy nadzwyczajna pilność w wydaniu postanowienia.
Ważne jest również, aby potencjalni spadkobiercy byli świadomi zagrożeń związanych z fałszywymi zapewnieniami i aby aktywnie monitorowali przebieg postępowania spadkowego. Może to pomóc w szybkim wykryciu i zgłoszeniu nieprawidłowości.
Należy podkreślić, że przeciwdziałanie oszustwom spadkowym jest istotne nie tylko z punktu widzenia ochrony praw majątkowych, ale również dla zachowania społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Dlatego tak ważne jest, aby sądy, urzędnicy i potencjalni spadkobiercy byli wyczuleni na te zagrożenia i podejmowali skuteczne działania w celu zapobiegania i zwalczania fałszywych zapewnień spadkowych.
Osoby, które podejrzewają, że mogły paść ofiarą fałszywego zapewnienia spadkowego, powinny jak najszybciej skontaktować się ze specjalistami, którzy pomogą im w dochodzeniu swoich praw. Tylko wspólne działania mogą skutecznie ograniczyć skalę tego problemu.
