W dzisiejszej cyfrowej rzeczywistości, w której większość naszego życia przeniosła się online, śmierć osoby bliskiej stała się nie tylko dramatycznym wydarzeniem w sferze emocjonalnej, ale również potencjalnym polem do działania dla nieprzyzwoitych oszustów. Zjawisko, określane jako ghosting scam, polega na podszywaniu się pod zmarłego w celu wyłudzenia pieniędzy lub innej korzyści majątkowej. Jak zadbać o bezpieczeństwo cyfrowej spuścizny naszych bliskich i chronić ich pamięć?
Ghosting Scam – Podszywanie się pod zmarłego
Ghosting scam, czyli oszustwo polegające na podszywaniu się pod osobę zmarłą, stało się coraz powszechniejszym procederem wśród cyberprzestępców. Jak ostrzega Departament Stanu Nowy Jork, sprawcy tego typu oszustw poszukują informacji na temat zmarłych w nekrologach, domach pogrzebowych, szpitalach czy na stronach internetowych, a następnie wykorzystują je do otwierania kont, zaciągania pożyczek lub uzyskiwania świadczeń z ubezpieczenia 1.
Według danych Washington National, każdego roku aż 25 milionów zmarłych Amerykanów pada ofiarą kradzieży tożsamości 2. Coraz częściej obszarem działania oszustów stają się również platformy mediów społecznościowych.
Wartość emocjonalna i majątkowa kont zmarłych
Choć na pierwszy rzut oka przejęcie profilu zmarłej osoby nie stwarza tak poważnego zagrożenia jak wzięcie kredytu na jej dane, to skutki takich działań mogą być równie szkodliwe. Po pierwsze, coraz częściej zdarza się, że z czyimś kontem w mediach społecznościowych wiąże się konkretna wartość majątkowa – może to być zarządzana przez niego strona z dużym gronem odbiorców, działalność e-commerce lub marka osobista, jak w przypadku influencerów.
Po drugie, konto zmarłej osoby często stanowi ogromną wartość emocjonalną i sentymentalną dla rodziny i przyjaciół zmarłego – staje się ważną pamiątką po nim i miejscem kultywowania jego pamięci. O tym doskonale wiedzą oszuści, którzy specjalizują się w porywaniu kont w mediach społecznościowych zmarłych osób.
Przebieg Ghosting Scamu
Typowy przebieg ghosting scamu wygląda następująco: sprawca, który dowiedział się o śmierci użytkownika, włamuje się na jego konto w mediach społecznościowych i zaczyna je aktywnie używać. Wrzuca treści, wysyła zaproszenia do znajomych, pisze do rodziny i znajomych zmarłego. Dodatkowo zmienia on dane profilu, takie jak data urodzenia czy miejsce zamieszkania, aby utrudnić rodzinie udowodnienie, że konto należy do zmarłego.
Wszystkie te działania mają konkretny cel – wzbudzić niepokój u bliskich zmarłego, którzy nagle niejako „odzyskują” kontakt z nim zza grobu, lub spowodować dyskomfort poprzez naruszanie pamięci o zmarłym, zwłaszcza jeżeli oszust intencjonalnie publikuje na profilu treści kontrowersyjne lub w inny sposób nieprzyjemne dla jego bliskich. Gdy to zostanie osiągnięte, sprawca występuje z żądaniami – zazwyczaj finansowymi – które mają zostać spełnione, aby zwrócił konto rodzinie.
Ochrona Cyfrowej Tożsamości Zmarłych
W obliczu tego rosnącego zagrożenia, zabezpieczenie naszej cyfrowej tożsamości składającej się z kont na platformach internetowych oraz zawartych tam danych na wypadek naszej śmierci staje się niezwykle ważne. Choć coraz więcej serwisów internetowych daje możliwość zadbania o to, co stanie się z naszym kontem po śmierci, nadal wielu użytkowników nie korzysta z tych opcji.
Zarządzanie Kontami na Platformach Społecznościowych
Jak możemy zatem zadbać o to, co stanie się z naszymi kontami na Facebooku, Instagramie, LinkedIn czy Twitterze po naszej śmierci?
Facebook daje użytkownikom możliwość wybrania, czy chcą, aby ich konto po śmierci zostało przekształcone w konto ze statusem „In memoriam”, czy też usunięte. Użytkownik może też wybrać opiekuna konta. Jeśli nic takiego nie zostanie określone, decyzję podejmą bliscy zmarłego.
Aby nadać kontu status „In memoriam”, rodzina lub bliscy powinni złożyć dedykowany wniosek i dołączyć do niego dokumenty potwierdzające zgon, takie jak akt zgonu czy nekrolog. W takim przypadku bliscy nie otrzymają dostępu do danych na koncie, chyba że Facebook rozpatrzy ich wniosek o dostęp do dodatkowych informacji na podstawie nakazu sądowego.
Usunięcie konta zmarłego na Facebooku wymaga przesłania przez rodzinę dokumentu potwierdzającego ich status jako najbliższej rodziny lub wykonawców testamentu, a także kopii aktu zgonu.
Instagram przyjmuje analogiczne zasady wobec kont osób zmarłych jak Facebook, przy czym nie ma tu możliwości wyznaczenia opiekuna konta.
Na LinkedIn upoważniona osoba może wnioskować o nadanie kontu zmarłego użytkownika statusu „In memoriam” lub o jego zamknięcie. Musi ona dołączyć dokument prawny potwierdzający jej upoważnienie do działania w imieniu zmarłej osoby, a także kopię aktu zgonu.
Twitter pozwala członkom rodziny lub innym upoważnionym osobom na prośbę o usunięcie konta zmarłego użytkownika, po weryfikacji dowodem osobistym i kopią aktu zgonu.
Wreszcie Google umożliwia użytkownikom za życia określenie, jakie dane z ich konta mają być udostępnione wybranym osobom w przypadku długotrwałej nieaktywności konta. W braku takich ustawień, na prośbę rodziny Google może zamknąć konto i w określonych okolicznościach udostępnić jego treści.
Ochrona Pamięci i Dóbr Osobistych Zmarłego
Bliscy osoby zmarłej, której tożsamość cyfrowa lub jej elementy zostały wykorzystane w sposób, który u nich wywołuje dyskomfort lub budzi sprzeciw, mają możliwość skorzystania z ochrony prawnej. Działania takie, jak umieszczanie na profilu zmarłego treści, które rodzina uznaje za obraźliwe czy nieodpowiednie, mogą być rozpatrywane w kontekście naruszenia dóbr osobistych w postaci pamięci lub kultu zmarłego.
Prawo charakteryzuje pamięć o zmarłym jako możliwość zapamiętania go jako dobrego, godnego człowieka, a kult zmarłego jako zapewnienie mu godnego pogrzebu i miejsca pochówku, w którym bliscy mogą kultywować o nim pamięć. W tym kontekście, konto na platformie społecznościowej można potraktować jako swoistego rodzaju wirtualny nagrobek, na którym rodzina i przyjaciele wyrażają swój szacunek i wsparcie.
Oczywiście, czy działania wobec takiego konta będą uznane za naruszenie dóbr osobistych, zależy od indywidualnych okoliczności danej sprawy. Niemniej, prawo stoi na straży pamięci o zmarłym i ochrony praw jego bliskich.
Obowiązki Administratorów Danych Osobowych
Kwestia tego, co dzieje się z danymi osobowymi zmarłego, jest regulowana w sposób niepełny. Po śmierci człowieka jego dane osobowe tracą status danych osobowych, ponieważ nie ma już osoby, do której by należały. W prawie polskim, unijnym i międzynarodowym brak jest przepisów, które systemowo regulowałyby tę kwestię.
Choć za życia dana osoba może żądać usunięcia swoich danych osobowych przez administratora, po jej śmierci jej spadkobiercy nie będą mogli już tego uczynić. Prawo do żądania usunięcia danych to nieprzenoszalne prawo osobiste, które wygasa ze śmiercią i nie może być dziedziczone.
Ponadto, przepisy RODO nie dotyczą danych osób zmarłych, więc nie można mówić w ich kontekście o żadnych uprawnieniach zapewnionych przez to rozporządzenie. Niektórzy prawnicy zastanawiają się, czy RODO nie ustanawia jednak jakiegoś zestawu praw majątkowych względem danych, które mogłyby być przedmiotem dziedziczenia, ale na razie nie jest to ugruntowany pogląd.
Dane osobowe osoby zmarłej nie są jednak zupełnie pozbawione ochrony prawnej. Niektóre sposoby wykorzystania tych danych można potencjalnie rozpatrywać w kontekście naruszenia dóbr osobistych, takich jak pamięć lub kult zmarłego.
W praktyce, administrator danych osobowych często nadal przetwarza i przechowuje dane zmarłego, ponieważ nie został powiadomiony o jego śmierci. Dlatego rodzina zmarłego, chcąc mieć pewność, że jego dane zostaną usunięte, powinna zadbać o poinformowanie administratora o śmierci danej osoby. Zazwyczaj wymagane będzie też wnioskowanie o zamknięcie lub usunięcie konta, szczególnie w przypadku platform internetowych.
Warto podkreślić, że dane osobowe zmarłego nie są zazwyczaj usuwane natychmiast – administrator zastrzega sobie określony czas na wykonanie tego zadania, np. 90 dni, a czasem może je przechowywać dłużej, gdy uzasadnia to ciążący na nim obowiązek prawny lub jego interes prawny.
Podsumowanie i Wnioski
Wraz z rozwojem technologii i coraz większą aktywnością naszego życia w sieci, zagrożenie związane z kradzieżą tożsamości osób zmarłych staje się coraz poważniejszym problemem. Ghosting scam, czyli podszywanie się pod zmarłego w celu wyłudzenia korzyści majątkowych, to proceder, który dotyka coraz więcej rodzin opłakujących bliskich.
Konta na platformach społecznościowych, które niegdyś były miejscem celebrowania pamięci o zmarłym, stają się celem dla nieuczciwych oszustów. Dlatego tak ważne jest, aby za życia zadbać o to, co stanie się z naszą cyfrową spuścizną po naszej śmierci. Większość popularnych serwisów daje nam taką możliwość, choć wciąż wielu użytkowników z niej nie korzysta.
Ponadto, bliscy osoby zmarłej, której tożsamość została w niepożądany sposób wykorzystana, mają prawo do ochrony prawnej w zakresie naruszenia dóbr osobistych, takich jak pamięć lub kult zmarłego. Prawo stoi na straży poszanowania pamięci o zmarłym i praw jego bliskich.
Choć kwestie związane z danymi osobowymi zmarłych nie są w pełni uregulowane, a administratorzy danych często wciąż przechowują je po śmierci użytkownika, rodzina ma możliwość zadecydowania o losie tych danych. Warto zatem zadbać o odpowiednie poinformowanie administratorów, aby zapewnić bezpieczeństwo cyfrowej spuścizny naszych bliskich.
Temat ochrony tożsamości zmarłych i przeciwdziałania wynikającym z tego zagrożeniom jest stale rozwijany. Warto śledzić informacje na ten temat i angażować się w działania na rzecz bezpieczeństwa naszych cyfrowych śladów. Strona stop-oszustom.pl może stanowić cenne źródło wiedzy i wsparcia w tym zakresie.
