Fikcyjne transakcje, tzw. „puste faktury”, oraz pozorny obrót towarów to dwie najbardziej powszechne praktyki służące do wyłudzenia podatku VAT. Wiele firm staje w obliczu zarzutów ze strony organów podatkowych, które próbują zakwestionować prawo do odliczenia VAT naliczonego. Podatnicy muszą stawić czoła wyzwaniu udowodnienia swojej niewinności i braku zamiaru udziału w karuzeli podatkowej.
Eksperci wskazują, że organy podatkowe często mylą ze sobą te dwie podstawy prawne – puste faktury oraz pozorny obrót. W jednym stanie faktycznym dostrzegają zarówno fikcyjne transakcje, jak i pozorne operacje handlowe. Takie podejście utrudnia podatnikom obronę, ponieważ nie wiedzą, co dokładnie jest im zarzucane. Inną kwestią jest bowiem wykazanie, że transakcja rzeczywiście się odbyła, a czym innym – udowodnienie dochowania przez podatnika należytej staranności.
Puste faktury a transakcje pozorne
Według ekspertów, puste faktury występują, gdy do transakcji w ogóle nie dochodzi. Z kolei transakcje pozorne mają miejsce, gdy dana operacja handlowa faktycznie się odbywa, ale jej celem jest dokonanie oszustwa podatkowego. W tym przypadku możliwe jest, że podatnik brał udział w niej nieświadomie.
Kluczową różnicą jest zatem kwestia rzeczywistego charakteru transakcji. Jeśli organ podatkowy stwierdzi, że nie doszło do faktycznej wymiany towarów lub usług, to powinien zakwestionować prawo do odliczenia VAT ze względu na puste faktury. Natomiast jeśli uznaje, że miał miejsce pozorny obrót, to powinien zbadać, czy podatnik dochował należytej staranności, aby uniknąć udziału w oszustwie podatkowym.
Niestety, w praktyce organy podatkowe często łączą te dwa zarzuty w ramach jednego stanu faktycznego. Takie alternatywne podejście znacznie utrudnia podatnikom obronę i stworzenie spójnej strategii argumentacji.
Ciężar dowodu a należyta staranność
Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych, jeśli organ podatkowy stwierdzi, że miały miejsce transakcje pozorne, a nie puste faktury, to ciężar dowodu spoczywa na podatniku. Musi on wykazać, że dochował należytej staranności, aby uniknąć udziału w oszustwie podatkowym.
Należyta staranność oznacza, że podatnik powinien przedsięwziąć „wszystkie możliwe środki ostrożności”, aby mieć pewność, że jego kontrahent jest wiarygodny i uczciwie prowadzi działalność gospodarczą. Może to obejmować m.in.:
- Weryfikację wpisu kontrahenta do CEIDG, KRS lub innego właściwego rejestru.
- Sprawdzenie, czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT.
- Analiza opisu działalności i zakresu oferowanych produktów/usług.
- Poszukiwanie informacji o kontrahencie w internecie, na forach branżowych oraz wśród innych podmiotów.
- Weryfikacja prawidłowości wystawianych faktur pod względem formalnym.
- Ocena realności transakcji na podstawie dostarczonych dokumentów.
Jeśli podatnik wykaże, że dołożył wszelkich starań, aby upewnić się co do wiarygodności kontrahenta, to nawet jeśli okaże się, że padł ofiarą oszustwa, to powinien zachować prawo do odliczenia VAT naliczonego.
Alternatywne kwestionowanie prawa do odliczenia
Eksperci podatkowi zwracają uwagę, że organy podatkowe często kwestionują prawo do odliczenia VAT w sposób alternatywny, powołując się jednocześnie na puste faktury i transakcje pozorne. Takie podejście znacznie utrudnia obronę podatników, ponieważ nie wiedzą, na czym dokładnie organy opierają swoje zarzuty.
Sądy administracyjne wielokrotnie wskazywały, że organy podatkowe nie mogą swych decyzji budować alternatywnie. Mają one obowiązek jasno określić, na jakiej nieprawidłowości w zachowaniu podatnika opierają swoje rozstrzygnięcie – czy na fikcyjnym charakterze transakcji, czy też na braku dochowania przez podatnika należytej staranności.
Niestety, w praktyce organy podatkowe często ignorują tę zasadę, co prowadzi do wydawania decyzji opartych na nieustalonym stanie faktycznym. Taka sytuacja uniemożliwia skuteczną kontrolę sądową, ponieważ sąd nie ma możliwości oceny prawidłowości zastosowania przepisów przez organ.
Rola sądów administracyjnych
Sądy administracyjne odgrywają kluczową rolę w procesie obrony podatników przed bezpodstawnymi zarzutami organów podatkowych. Orzecznictwo WSA wskazuje, że:
- Organy podatkowe nie mogą kwestionować prawa do odliczenia VAT w sposób alternatywny, posiłkując się zarówno zarzutem pustych faktur, jak i transakcji pozornych.
- Organ podatkowy ma obowiązek jasno wskazać, na jakiej konkretnej nieprawidłowości w zachowaniu podatnika opiera swoje rozstrzygnięcie.
- Sąd nie może samodzielnie wybierać między dwiema wersjami stanu faktycznego przedstawionymi w decyzji organu. Powinien ją uchylić w przypadku braku jednoznacznego ustalenia stanu faktycznego.
Niestety, jak podkreślają eksperci, wiele decyzji organów podatkowych, opierających się na alternatywnym kwestionowaniu prawa do odliczenia VAT, trafia do sądów administracyjnych. Świadczy to o słabości kontroli instancyjnej, gdzie organ wyższej instancji nie wypełnia należycie swojego obowiązku ponownego ustalenia stanu faktycznego i oceny prawidłowości decyzji.
Wnioski i zalecenia
Wyłudzenia VAT poprzez puste faktury i transakcje pozorne stanowią poważne wyzwanie dla podatników. Organy podatkowe często w sposób nieuprawniony łączą te dwa zarzuty, co znacznie utrudnia obronę. Kluczowe jest, aby podatnicy:
- Dokładnie weryfikowali wiarygodność i uczciwość swoich kontrahentów, dochowując należytej staranności.
- Gromadzili wszelkie dokumenty i dowody potwierdzające rzeczywisty charakter transakcji.
- Precyzyjnie identyfikowali zarzuty organów podatkowych i dostosowywali swoją argumentację.
- Korzystali z pomocy doświadczonych doradców podatkowych, którzy będą w stanie skutecznie reprezentować ich interesy.
- Nie ustawali w dochodzeniu swoich praw przed sądami administracyjnymi, które – zgodnie z orzecznictwem – powinny wymagać od organów podatkowych jasnego i jednoznacznego ustalenia stanu faktycznego.
Tylko kompleksowe, profesjonalne podejście może zapewnić podatnikom najskuteczniejszą obronę przed bezpodstawnymi zarzutami wyłudzenia VAT. Warto zapoznać się z dostępnymi zasobami i narzędziami, które mogą okazać się pomocne w tej trudnej walce.
