Wyzwania związane z należytą starannością
Jednym z głównych wyzwań, z jakimi borykają się przedsiębiorcy w kontekście ochrony przed oszustwami podatkowymi, jest kwestia należytej staranności. Brak jednoznacznej definicji tego pojęcia w przepisach podatkowych sprawia, że organy podatkowe mają duże pole do interpretacji, często wymagając od podatników znacznie szerszych standardów weryfikacji swoich kontrahentów.
Pomimo wprowadzenia licznych narzędzi uszczelniających system VAT, takich jak JPK VAT, mechanizm podzielonej płatności czy STIR, obowiązki nałożone na przedsiębiorców wciąż wydają się rosnąć. Organy podatkowe często oczekują od nabywców dogłębnej weryfikacji dostawców, sprawdzenia, czy pod wskazanym adresem siedziby faktycznie prowadzona jest działalność, czy pod tym adresem nie jest zarejestrowanych więcej podmiotów. Taka praktyka bywa uznawana za przerzucanie na podatników obowiązków, które powinny ciążyć na organach podatkowych.
Na szczęście, orzecznictwo sądów administracyjnych oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) zmierza w kierunku ograniczenia tej pro-fiskalnej praktyki. W dwóch kluczowych wyrokach z 2024 r., TSUE wskazał, że od podatnika można oczekiwać jedynie takich środków weryfikacyjnych, których można od niego rozsądnie wymagać w danych okolicznościach, a fiskus nie może automatycznie obarczać przedsiębiorcy odpowiedzialnością za oszustwa pracownika.
Według ekspertów z kancelarii Accreo, pozytywne wyroki TSUE dają nadzieję na ukrócenie pro-fiskalnych praktyk organów podatkowych, choć nie zwalniają podatników z obowiązku dochowania należytej staranności. Jedyną szansą na uniknięcie zarzutu udziału w oszustwie VAT jest dostosowanie się do przynajmniej tych racjonalnych wymogów formułowanych przez organy podatkowe i sądy.
Mechanizm podzielonej płatności (split payment) jako narzędzie ochrony
Jednym z narzędzi, które może pomóc przedsiębiorcom w zabezpieczeniu się przed ryzykiem niedochowania należytej staranności, jest mechanizm podzielonej płatności (MPP), znany również jako split payment.
MPP polega na tym, że płatność za towar lub usługę dokonywana przez nabywcę jest rozdzielana na kwotę netto i kwotę podatku VAT. Kwota netto trafia na rachunek sprzedawcy, a kwota VAT – na jego rachunek VAT. Rachunek VAT jest tworzony automatycznie przez bank jako dodatkowe konto do każdego rachunku firmowego.
Mechanizm podzielonej płatności może mieć charakter dobrowolny lub obowiązkowy, w zależności od wartości transakcji i rodzaju towarów lub usług. Obowiązkowy split payment dotyczy m.in. dostaw płyt, folii i pasów z tworzyw sztucznych, wyrobów ze stali, srebra, złota, aluminium, miedzi, elektronicznych układów scalonych, komputerów, dysków twardych, telefonów, telewizorów, aparatów fotograficznych, części do silników spalinowych, różnego rodzaju odpadów i surowców wtórnych, paliw, a także usług budowlanych i sprzedaży detalicznej części samochodowych.
Zgodnie z przepisami, MPP musi być stosowany, jeżeli choćby jedna pozycja na fakturze, której całkowita wartość brutto przekracza 15 000 zł, dotyczy towarów lub usług wrażliwych objętych obowiązkowym split paymentem. W takim przypadku obowiązkowa podzielona płatność dotyczy wyłącznie kwoty należności z tytułu nabycia tych towarów lub usług, a pozostałą część należności można uregulować bez dzielenia płatności.
Stosowanie mechanizmu podzielonej płatności niesie za sobą szereg korzyści dla przedsiębiorców:
- Dochowanie należytej staranności – zapłata z wykorzystaniem MPP jest dowodem, że nabywca dołożył rozsądnych starań, aby zweryfikować kontrahenta i uniknąć udziału w oszustwie.
- Wyłączenie odpowiedzialności solidarnej – jeśli płatność za fakturę powyżej 15 000 zł brutto została dokonana z wykorzystaniem MPP na rachunek ujęty w Wykazie Podatników VAT, płacący jest wyłączony z odpowiedzialności solidarnej za podatek VAT wynikający z tej faktury.
- Przyśpieszony zwrot VAT – w przypadku złożenia wniosku o zwrot VAT na rachunek VAT, urząd skarbowy musi dokonać zwrotu w ciągu 25 dni, bez możliwości przedłużenia tego terminu.
- Ochrona środków przed egzekucją – środki zgromadzone na rachunku VAT są wolne od egzekucji sądowych i administracyjnych, z wyjątkiem egzekucji związanych z podatkiem VAT, odsetkami, podatkiem dochodowym, akcyzą i składkami ZUS.
- Zmniejszenie odsetek od zaległości podatkowych – do zaległości w podatku VAT powstałej za okres rozliczeniowy, za który wykazano co najmniej 95% kwoty podatku naliczonego z faktur opłaconych w MPP, nie będą mieć zastosowania podwyższone 150% odsetki od zaległości podatkowych.
Podsumowując, mechanizm podzielonej płatności jest ważnym narzędziem, które może pomóc przedsiębiorcom w dochowaniu należytej staranności i zabezpieczeniu się przed ryzykiem udziału w oszustwie podatkowym.
Ryzyko sankcji za nieprawidłowe stosowanie split paymentu
Pomimo korzyści płynących z zastosowania mechanizmu podzielonej płatności, istnieje również ryzyko poniesienia sankcji, jeśli przedsiębiorca nie wypełni związanych z nim obowiązków.
Zgodnie z przepisami, sprzedawca, który nie oznaczy faktury zwrotem „mechanizm podzielonej płatności”, może zostać obciążony dodatkowym zobowiązaniem podatkowym w wysokości 30% kwoty podatku VAT z tej faktury. Prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą mogą ponieść za to wykroczenie odpowiedzialność karną skarbową, grożącą grzywną do 54 mln zł.
Z kolei nabywca, który pomimo obowiązku nie rozliczy się w systemie MPP, również może zostać obciążony dodatkowym zobowiązaniem podatkowym w wysokości 30% kwoty podatku VAT. W tym przypadku prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą mogą otrzymać grzywnę nawet do 216 mln zł.
Warto jednak podkreślić, że jeśli sprzedawca prawidłowo rozliczy podatek VAT, a nabywca opłaci fakturę poza systemem MPP, to sankcja w postaci wyłączenia płatności z kosztów uzyskania przychodów nie ma zastosowania.
Wnioski i rekomendacje
Podsumowując, kwestia należytej staranności i związanych z nią obowiązków przedsiębiorców jest jednym z kluczowych wyzwań w kontekście ochrony przed oszustwami podatkowymi w 2023 roku.
Choć orzecznictwo TSUE daje nadzieję na ograniczenie pro-fiskalnych praktyk organów podatkowych, to jedyną skuteczną drogą dla przedsiębiorców jest dostosowanie się do racjonalnych wymogów formułowanych przez fiskus i sądy.
Jednym z narzędzi, które może pomóc w tej kwestii, jest mechanizm podzielonej płatności (split payment). Zastosowanie MPP nie tylko ułatwia dochowanie należytej staranności, ale również niesie za sobą szereg innych korzyści, takich jak wyłączenie odpowiedzialności solidarnej, przyśpieszony zwrot VAT czy ochrona środków przed egzekucją.
Jednocześnie należy pamiętać o ryzyku sankcji związanych z nieprawidłowym stosowaniem split paymentu. Dlatego kluczowe jest, aby przedsiębiorcy dokładnie zapoznali się z przepisami dotyczącymi MPP i skrupulatnie wypełniali związane z nim obowiązki.
Podsumowując, kompleksowe podejście do zarządzania ryzykiem oszustw podatkowych, z wykorzystaniem narzędzi takich jak mechanizm podzielonej płatności, jest niezbędne dla ochrony przedsiębiorców w 2023 roku. Zachęcamy do dalszego zgłębiania tego tematu oraz skorzystania z profesjonalnego doradztwa, aby skutecznie zabezpieczyć swoją firmę.
Dodatkowe informacje i źródła
Dodatkowe informacje na temat mechanizmu podzielonej płatności, jego zastosowania oraz związanych z nim obowiązków można znaleźć na stronie Biznes.gov.pl.
Z kolei artykuł opublikowany na stronie Accreo szczegółowo omawia kwestię należytej staranności oraz orzecznictwo TSUE w tym zakresie.
Ponadto, raport roczny Europejskiej Prokuratury (EPPO) z 2022 roku zawiera cenne informacje na temat aktualnych trendów i wyzwań związanych z przestępczością podatkową w Unii Europejskiej.
