Zapobieganie oszustwom phishingowym – skuteczne strategie na 2024 rok

Czym jest phishing i jak działa?

Phishing to rodzaj cyberataku, podczas którego cyberprzestępca próbuje wyłudzić od ofiary poufne informacje. Jest to najprostszy i jednocześnie najpopularniejszy rodzaj ataku, którego celem jest na przykład kradzież loginów, numerów kart płatniczych, danych umożliwiających dostęp do bankowości elektronicznej, a w efekcie – kradzież środków finansowych.

Podczas ataku tego typu haker często podszywa się pod zaufaną instytucję lub osobę, aby wzbudzić w ofierze poczucie strachu lub pośpiechu i skłonić ją do szybkiego działania, na przykład zalogowania się na fałszywej stronie internetowej. Phishing może przybierać różne formy – od podejrzanych e-maili i SMS-ów, po sfałszowane strony internetowe. Celem cyberprzestępców jest zawsze wyłudzenie wrażliwych danych lub zainfekowanie komputera ofiary złośliwym oprogramowaniem.

Według raportów Najwyższej Izby Kontroli, w latach 2019-2021 odnotowano znaczący wzrost liczby incydentów komputerowych, w tym szczególnie oszustw i kampanii phishingowych wymierzonych w indywidualnych użytkowników internetu. Pandemia COVID-19 dodatkowo przyspieszyła ten trend, ponieważ cyberprzestępcy wykorzystywali obawy i niepewność związane z sytuacją epidemiologiczną do swoich nielegalnych działań.

Rodzaje ataków phishingowych

Ataki phishingowe można podzielić na kilka głównych kategorii:

1. Phishing ogólny – masowe rozsyłanie podejrzanych e-maili lub SMS-ów, podszywających się pod znane marki lub instytucje.
2. Spear phishing – bardziej wyrafinowane ataki, w których cyberprzestępcy wykorzystują wcześniej pozyskane informacje o potencjalnej ofierze, aby stworzyć wiadomość idealnie dopasowaną do jej profilu.
3. Whaling – skrajna odmiana spear phishingu, gdzie celem ataku są osoby na wysokich stanowiskach w firmach lub organizacjach.
4. Pharming – automatyczne przekierowywanie ruchu z prawdziwej strony internetowej na fałszywą, kontrolowaną przez cyberprzestępców.

Niezależnie od konkretnej metody, celem wszystkich ataków phishingowych jest wyłudzenie wrażliwych danych lub zainfekowanie systemu ofiary złośliwym oprogramowaniem.

Skutki ataków phishingowych

Skutki udanego ataku phishingowego mogą być dla ofiary bardzo poważne. Najczęściej dochodzi do kradzieży danych i tożsamości, a w efekcie – także do strat majątkowych. Cyberprzestępca może podszywać się pod ofiarę, dokonując nielegalnych transakcji finansowych lub wyłudzając kolejne poufne informacje.

Jeśli haker zdoła zainfekować komputer lub urządzenie mobilne ofiary złośliwym oprogramowaniem, może on także przejąć pełną kontrolę nad systemem. W takich przypadkach ofiary phishingu często padają także ofiarą szantażu – cyberprzestępcy żądają okupu za przywrócenie dostępu do zaszyfrowanych danych.

Według badań przeprowadzonych przez Najwyższą Izbę Kontroli, około 85% zgłoszonych ataków phishingowych nie zostało wyjaśnionych, a postępowania w tych sprawach zostały umorzone lub zakończyły się utratą środków finansowych i danych przez ofiary. Tylko w nielicznych przypadkach udało się zidentyfikować i ukarać sprawców.

Strategie zapobiegania oszustwom phishingowym

Biorąc pod uwagę skalę zagrożenia i poważne konsekwencje udanych ataków phishingowych, kluczowe znaczenie ma wypracowanie skutecznych strategii zapobiegania i ochrony przed tego typu oszustwami. Eksperci wskazują kilka kluczowych elementów takiej strategii:

1. Edukacja użytkowników – podnoszenie świadomości na temat metod działania cyberprzestępców i uczenie rozpoznawania podejrzanych wiadomości to podstawa. Regularne szkolenia i kampanie informacyjne powinny docierać do wszystkich grup użytkowników internetu.

2. Wdrożenie zaawansowanych narzędzi bezpieczeństwa – nowoczesne filtry antyspamowe, systemy wykrywania i zapobiegania włamaniom (IDS/IPS), a także rozwiązania chroniące przed szkodliwym oprogramowaniem to kluczowe elementy ochrony.

3. Ścisła współpraca międzyinstytucjonalna – efektywna walka z phishingiem wymaga zaangażowania i koordynacji działań różnych podmiotów – od organów ścigania, przez regulatorów, po dostawców usług internetowych.

4. Szybkie reagowanie na incydenty – sprawne zgłaszanie i obsługa incydentów związanych z phishingiem, a także szybkie informowanie użytkowników o nowych zagrożeniach, to kluczowe czynniki ograniczania skali strat.

5. Ciągłe doskonalenie zabezpieczeń – regularne aktualizacje oprogramowania, łatanie luk bezpieczeństwa oraz testowanie i udoskonalanie wdrożonych rozwiązań ochronnych to niezbędne działania w obliczu stale ewoluujących metod cyberprzestępców.

Konsekwentne wdrażanie tego rodzaju kompleksowej strategii ochrony jest kluczowe, aby zapobiec lawinowemu wzrostowi przypadków oszustw phishingowych i skutecznie chronić użytkowników internetu przed ich dotkliwymi konsekwencjami.

Rola państwa w walce z phishingiem

Kontrola przeprowadzona przez Najwyższą Izbę Kontroli wykazała, że w latach 2019-2021 krajowy system cyberbezpieczeństwa pomijał indywidualnych użytkowników internetu, koncentrując się na ochronie instytucji i przedsiębiorstw uznawanych za kluczowe dla funkcjonowania państwa.

Mimo że monitorowanie zagrożeń i analizy zlecone przez Ministra Cyfryzacji oraz Pełnomocnika Rządu ds. Cyberbezpieczeństwa wykazywały, że to właśnie oszustwa komputerowe, w tym phishing, dominują w cyberprzestrzeni, to indywidualni użytkownicy sieci byli pozostawieni sami sobie. Nie docierały do nich aktualne informacje na temat zagrożeń, a działania edukacyjne były nierzetelnie prowadzone.

Zdaniem NIK, taki brak reakcji na zagrożenia, przed którymi stawali indywidualni użytkownicy internetu, wynikał z przekonania Ministra Cyfryzacji i Pełnomocnika Rządu ds. Cyberbezpieczeństwa, że zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa w sieci nie należy do ich obowiązków. Kontrolerzy NIK mają jednak odmienne zdanie – w ich ocenie taki obowiązek wynika wprost z obowiązujących przepisów.

W efekcie, bez pomocy państwa, indywidualni użytkownicy internetu, którym najtrudniej jest podejmować skuteczne działania ograniczające ryzyko związane z funkcjonowaniem w sieci, zostali pozostawieni sami sobie. Jedynie niektóre prywatne instytucje, takie jak banki, ostrzegały ich o aktualnych zagrożeniach i toczących się kampaniach oszustów komputerowych.

Kluczowe wyzwanie stojące przed państwem to zatem stworzenie kompleksowego systemu ochrony indywidualnych użytkowników internetu przed cyberatakami, w tym skutecznymi strategiami zapobiegania i reagowania na przypadki phishingu. Wymaga to nie tylko zwiększenia nakładów finansowych, ale także poprawy koordynacji działań różnych instytucji i organów odpowiedzialnych za cyberbezpieczeństwo.

Tylko takie systemowe podejście, łączące edukację społeczeństwa, zaawansowane narzędzia technologiczne oraz sprawną reakcję na incydenty, może zapewnić skuteczną ochronę przed lawinowo rosnącą liczbą oszustw phishingowych w nadchodzących latach.