Przypadek oszustwa w reklamach internetowych
Dobrze znany i często stosowany przez cyberprzestępców schemat oszustwa internetowego koncentruje się na wyłudzaniu pieniędzy od konsumentów pod pozorem atrakcyjnych inwestycji i rzekomej współpracy z renomowanymi firmami. Jedną z ofiar tego typu działań padła Grupa TAURON, której wizerunek i logo były bezprawnie wykorzystywane w takich fałszywych kampaniach reklamowych.
Badania nad tymi praktykami wskazują, że cyberprzestępcy publikowali w sieci informacje o rzekomych inwestycjach w odnawialne źródła energii, które miały przynosić duże zyski w krótkim czasie. W swojej narracji wykorzystywali również wizerunki osób publicznych, takich jak prezydent, premier czy ministrowie, aby uwiarygodnić swoje fałszywe oferty. Przestępcy prowadzili intensywną kampanię, rozpowszechniając te treści w mediach społecznościowych, takich jak Facebook, Instagram czy platforma X.
Łukasz Zimnoch, rzecznik prasowy Grupy TAURON, wyjaśnia: „W sieci można natknąć się na fałszywe strony internetowe z użyciem wizerunku osób publicznych i logo TAURON. Strony te promowane są intensywnie w mediach społecznościowych. W ten sposób cyberprzestępcy próbują wyłudzić pieniądze na rzekome inwestycje realizowane z Grupą TAURON.”
Schemat działania przestępców był bardzo podobny w większości przypadków. W internetowych reklamach pojawiały się fałszywe informacje na temat zyskownych inwestycji, a także hasła zachęcające do skorzystania z oferty. Dodatkowo cyberprzestępcy nawiązywali kontakt telefoniczny z potencjalnymi ofiarami i wykorzystywali popularne komunikatory.
Łukasz Zimnoch podkreśla, że żadna spółka z Grupy TAURON nie prowadzi kampanii promocyjnych dotyczących produktów inwestycyjnych, pożyczkowych czy finansowych. Jedyną formą inwestycji autoryzowaną przez firmę jest zakup akcji za pośrednictwem biura maklerskiego. TAURON nie prowadzi również działalności w zakresie pośrednictwa w inwestowaniu w papiery wartościowe ani nie współpracuje z żadnymi pośrednikami w tym zakresie.
Mechanizmy manipulacji w reklamach internetowych
Techniki manipulacji stosowane przez cyberprzestępców w reklamach internetowych są przedmiotem badań w różnych dziedzinach nauk społecznych, takich jak psychologia, socjologia czy marketing. Choć nie istnieje jedna kompleksowa lista tych praktyk, wielu naukowców i ekspertów wniosło znaczący wkład w identyfikację i analizę najczęściej wykorzystywanych mechanizmów.
Jednym z kluczowych badaczy w tej dziedzinie jest Robert Cialdini, którego prace, w szczególności książka „Influence: The Psychology of Persuasion”, stanowią istotne źródło wiedzy na temat psychologii perswazji i manipulacji. W Polsce zagadnieniem tym zajmują się również eksperci, tacy jak Dariusz Tworzydło i Krzysztof Przybyszewski, analizujący strategie komunikacji marketingowej oraz mechanizmy perswazji w kontekście reklamy i marketingu.
Techniki manipulacji stosowane w reklamach internetowych mogą przybierać różne formy, często wykorzystywane w kombinacji w celu osiągnięcia zamierzonego efektu. Oto kilka przykładów takich praktyk:
Zakotwiczenie (anchoring)
Technika zakotwiczenia polega na prezentowaniu wygórowanej ceny jako punktu odniesienia, po którym przedstawiana jest rzeczywista, niższa cena produktu. Ta początkowa, wyższa cena działa jako „kotwica”, wpływając na percepcję wartości oferowanego produktu. Gdy konsument widzi znacznie niższą rzeczywistą cenę, odbiera ją jako atrakcyjną ofertę, co zwiększa prawdopodobieństwo dokonania zakupu.
Wykorzystanie autorytetu
Praktyka ta polega na wykorzystywaniu znanych osób, ekspertów, lekarzy czy naukowców do polecania danego produktu lub usługi. Ich autorytet i renoma mają wzbudzić zaufanie i wiarygodność w oczach konsumentów. Kiedy znana figura publiczna zaleca produkt, klienci są bardziej skłonni zaufać takiej rekomendacji, nawet jeśli nie mają pełnej wiedzy na jego temat.
Efekt silniejszego (bandwagon effect)
Technika ta polega na wykorzystaniu wpływu społecznego jako mechanizmu przekonywania w reklamie. Podkreślenie, że „wszyscy to robią” lub że produkt jest popularny, ma zaszczepić w odbiorcach poczucie, że skoro inni dokonali takiego wyboru, to oni również powinni to zrobić. Właściwości produktu czy usługi są wtedy postrzegane jako bardziej atrakcyjne lub wiarygodne.
Strach przed przegapieniem (FOMO)
Wykorzystanie FOMO (Fear of Missing Out) polega na wywoływaniu u konsumentów lęku przed utratą okazji jako motywatora do szybkiego działania. W reklamach może to być manifestowane przez ograniczone oferty czasowe, wyprzedaże lub ekskluzywne promocje dostępne tylko dla wybranej grupy. Stworzenie poczucia nagłości i unikalności oferty skłania ludzi do impulsywnych decyzji zakupowych.
Nieprecyzyjne informacje i ukrywanie danych
Tę formę manipulacji charakteryzuje wprowadzanie konsumentów w błąd poprzez wykorzystywanie niejasnych warunków oferty, pomijanie istotnych szczegółów lub zniekształcanie faktów w celu przedstawienia produktu jako bardziej atrakcyjnego, niż jest w rzeczywistości. Może to dotyczyć na przykład ukrywania dodatkowych opłat lub nieprecyzyjnego opisywania korzyści.
Porównania i kontrasty
Technika ta polega na zestawianiu oferowanego produktu z produktami konkurencji w celu ukazania jego rzekomych przewag. Celem jest przedstawienie produktu w lepszym świetle, podkreślając jego unikalne cechy, jakość czy korzyści płynące z zakupu. Niekiedy porównania mogą być subtelne, a innym razem bardziej bezpośrednie i krytyczne w stosunku do ofert konkurencji.
Reklama podprogowa
To kontrowersyjna forma komunikacji marketingowej, która wykorzystuje obrazy, dźwięki lub słowa zaprojektowane w taki sposób, aby działać poniżej progu świadomości odbiorcy. Takie ukryte elementy mają na celu wpłynąć na decyzje zakupowe, wywoływać pozytywne emocje wobec produktu lub marki, przy czym konsument często nie jest świadomy tego oddziaływania.
Wykorzystanie stereotypów i archetypów
Technika ta polega na wykorzystywaniu powszechnie znanych i ugruntowanych w kulturze symboli, postaci czy sytuacji w celu szybkiego i skutecznego przekazania komunikatu oraz wywołania określonych emocji u konsumenta. Może to obejmować na przykład figurę silnego męskiego bohatera w reklamach produktów związanych z aktywnością fizyczną lub archetyp matki w reklamach produktów domowych czy dziecięcych.
Wpływ technik manipulacji na zachowania konsumentów
Techniki manipulacji stosowane w reklamach internetowych mają znaczący wpływ na decyzje i zachowania konsumentów. Poprzez odwoływanie się do emocji, wykorzystywanie autorytetów oraz kreowanie poczucia pilności, reklamy nakłaniają ludzi do działania, często bez głębokiej racjonalnej analizy.
Siła emocjonalnego wpływu tych praktyk jest na tyle silna, że nawet świadomość manipulacji ze strony konsumentów nie zawsze powstrzymuje ich przed podjęciem decyzji zakupowej. Gdy reklama wytwarza poczucie braku czy niedostateczności, ludzie są bardziej skłonni kupić produkt, aby zaspokoić te wykreowane potrzeby.
Szczególnie problematyczne są sytuacje, w których manipulacja dotyczy produktów, które mogą być niezdrowe lub szkodliwe, takich jak niektóre rodzaje żywności, alkohol czy papierosy. Wówczas techniki perswazyjne mogą prowadzić do podejmowania decyzji, które w dłuższej perspektywie mogą być niekorzystne zarzarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa.
Ponadto techniki manipulacji często wykorzystują stereotypy i normy społeczne, co może utrwalać pewne uprzedzenia i nierówności. Reklamy mogą przekazywać ograniczone i stereotypowe obrazy płci, rasy czy klasy społecznej, wpływając na postrzeganie tych kwestii w społeczeństwie.
Mimo to nie wszystkie efekty technik manipulacji muszą być negatywne. Wpływ tych praktyk może również skłonić konsumentów do podejmowania pozytywnych działań, takich jak zakup produktów ekologicznych czy angażowanie się w zdrowy tryb życia. Kluczowe jest, aby konsumenci byli świadomi stosowania tych mechanizmów i rozumieli, jak mogą one wpływać na ich decyzje.
Jak unikać manipulacji w reklamach internetowych?
Aby ustrzec się przed manipulacją w reklamach internetowych, należy przede wszystkim zwiększyć swoją świadomość na temat stosowanych technik oraz rozwijać umiejętność krytycznego myślenia. Oto kilka praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w obronie przed tego typu oszustwami:
-
Sprawdzaj wiarygodność reklam i ofert: Dokładnie analizuj treść reklam, zwracając uwagę na nieścisłości, niejasne informacje lub zbyt atrakcyjne obietnice. Sprawdzaj, czy strona internetowa, na którą kieruje reklama, jest oficjalną witryną danej firmy.
-
Zachowaj ostrożność wobec ofert obiecujących duże zyski w krótkim czasie: Tego typu oferty powinny wzbudzać Twoją czujność, ponieważ mogą być formą manipulacji wykorzystywaną przez cyberprzestępców.
-
Nie podejmuj decyzji pod presją czasu: Przed podjęciem jakichkolwiek działań związanych z ofertą z reklamy, daj sobie czas na zastanowienie i gruntowną analizę. Unikaj impulsywnych reakcji.
-
Weryfikuj źródła informacji: Zanim zaufasz danej ofercie czy rekomendacji, sprawdź, czy pochodzą one z wiarygodnego i oficjalnego źródła. Nie ufaj bezkrytycznie linkom czy kontaktom podanym w reklamach.
-
Bądź ostrożny z udostępnianiem danych osobowych: Nie udostępniaj swoich danych, takich jak numery kont bankowych czy hasła, bez upewnienia się co do legalności i wiarygodności danej oferty.
-
Rozwijaj umiejętność krytycznego myślenia: Staraj się świadomie analizować otrzymywane informacje, wychwytywać niespójności i niejasności. Nie ulegaj presji emocjonalnej czy społecznej.
-
Zgłaszaj podejrzane praktyki: Jeśli natkniesz się na podejrzaną reklamę lub ofertę, poinformuj o tym odpowiednie organy, takie jak policja lub urząd ochrony konsumentów. Twoje zgłoszenie może pomóc w wykryciu i wyeliminowaniu nielegalnych działań.
Zachowanie czujności, krytyczne podejście do otrzymywanych informacji oraz rozwijanie umiejętności rozpoznawania technik manipulacyjnych to kluczowe czynniki, które mogą skutecznie chronić konsumentów przed oszustwami w reklamach internetowych. Tylko świadome i rozsądne podejmowanie decyzji zakupowych może zapewnić bezpieczeństwo i uchronić nas przed staniem się ofiarą cyberprzestępców.
