Ghosting Scam: Kiedy Cyberprzestępcy Wykorzystują Informacje o Zmarłych
Śmierć jest zawsze bolesnym i traumatycznym wydarzeniem dla rodziny i przyjaciół. Niestety, dla niektórych oszustów, jest to również okazja do nadużyć. Podszywanie się pod zmarłą osobę, znane jako ghosting scam, to przestępstwo, które w ostatnich latach zyskuje na popularności. Cyberprzestępcy wykorzystują informacje o zmarłych, znalezione w nekrologach, na stronach szpitali czy też w mediach społecznościowych, do zakładania fałszywych kont i wyłudzania pieniędzy.
Według danych Departamentu Stanu Nowy Jork, sprawcy poszukują informacji na temat zmarłych w nekrologach, domach pogrzebowych, szpitalach czy też na stronach internetowych, a następnie wykorzystują je do otwierania kont, zaciągania pożyczek lub uzyskiwania świadczeń z ubezpieczenia. Raport NASK wskazuje, że każdego roku aż 25 milionów zmarłych Amerykanów pada ofiarą kradzieży tożsamości.
Choć na pierwszy rzut oka przejęcie profilu zmarłej osoby w mediach społecznościowych nie wydaje się tak poważnym zagrożeniem, jak wzięcie kredytu na jej dane, to skutki takich działań mogą być równie szkodliwe. Po pierwsze, niejednokrotnie zdarza się, że z czyimś kontem w mediach społecznościowych wiąże się konkretna wartość majątkowa, taka jak zarządzana przez niego strona z dużym gronem odbiorców, działalność e-commerce lub też marka osobista, chociażby w przypadku influencerów. Po drugie, konto zmarłej osoby często stanowi ogromną wartość emocjonalną i sentymentalną dla rodziny i przyjaciół zmarłego – staje się ważną pamiątką po nim i miejscem kultywowania jego pamięci.
Oszuści doskonale wiedzą o tym ostatnim aspekcie. Specjalizują się oni w porywaniu kont w mediach społecznościowych zmarłych osób. Włamują się na konto użytkownika, o którego śmierci dowiedzieli się w świecie rzeczywistym lub przez informacje w sieci, a następnie zaczynają je aktywnie wykorzystywać. Wrzucają na nie treści, wysyłają zaproszenia do znajomych, piszą do rodziny i znajomych. Dodatkowo zmieniają dane profilu, takie jak data urodzenia czy miejsce zamieszkania, aby utrudnić rodzinie udowodnienie, że konto należy do zmarłego.
Wszystkie te działania mają konkretny cel – wzbudzić niepokój u bliskich zmarłego, który nagle „odzywa się zza grobu”, lub też spowodować dyskomfort poprzez naruszanie pamięci o nim, zwłaszcza jeśli oszust intencjonalnie publikuje na profilu zmarłego treści kontrowersyjne lub w inny sposób nieprzyjemne dla jego rodziny. Gdy zostanie to osiągnięte, sprawca występuje z żądaniami, zazwyczaj finansowymi, które mają zostać spełnione, aby zwrócił konto.
Zabezpieczenie Cyfrowej Tożsamości po Śmierci
Choć coraz więcej platform internetowych daje możliwości zadbania o to, co stanie się z naszym kontem po śmierci, nadal wielu użytkowników nie korzysta z tej opcji. Tymczasem zabezpieczenie na wypadek śmierci naszej cyfrowej tożsamości, składającej się z kont na platformach internetowych oraz zawartych tam danych, jest niezwykle ważne.
Niektóre serwisy w żaden sposób nie uwzględniają w swoich regulaminach sposobów postępowania z kontami nieżyjących użytkowników. Obecnie jednak wiele z nich, w tym zwłaszcza duże platformy społecznościowe, daje właścicielom kont i ich bliskim różne możliwości działań na wypadek ich śmierci.
Użytkownik Facebooka jeszcze za życia może wybrać, czy chce, aby jego konto po śmierci zostało przekształcone w konto ze statusem „In memoriam”, czy też usunięte. Może też wybrać opiekuna konta. Jeśli użytkownik nie wybierze żadnej z tych opcji, decyzję w tej kwestii będą mogli podjąć jego bliscy.
Aby nadać kontu status „In memoriam”, członkowie rodziny lub bliski znajomy powinni złożyć dedykowany do tego wniosek na portalu Facebook, do którego należy dołączyć dokument potwierdzający zgon, taki jak skan lub zdjęcie nekrologu, aktu zgonu, karty upamiętniającej lub innej dokumentacji. Co do zasady, bliscy zmarłego użytkownika nie otrzymają dostępu do danych znajdujących się na jego koncie. W rzadkich przypadkach Facebook rozpatruje wnioski o dostęp do dodatkowych informacji o koncie lub jego zawartości, jednak wówczas konieczne będzie przedstawienie nakazu sądowego.
Aby usunąć konto zmarłego użytkownika, jego bliscy powinni przesłać przy wykorzystaniu dedykowanego wniosku dokument potwierdzający, że są oni członkami najbliższej rodziny lub wykonawcami testamentu właściciela konta, taki jak pełnomocnictwo, akt urodzenia, ostatnią wolę i testament lub zaświadczenie o powołaniu na zarządcę majątku spadkowego. Dodatkowo należy przesłać skan lub zdjęcia świadectwa zgonu, nekrologu lub karty upamiętniającej zmarłego użytkownika.
Instagram przyjmuje takie same zasady wobec kont osób zmarłych jak Facebook. Nie można jednak wyznaczyć opiekuna konta.
Upoważniona osoba może wnioskować o nadanie kontu zmarłego użytkownika statusu „In memoriam” lub o zamknięcie konta. Dla potwierdzenia upoważnienia do dokonania takiego zgłoszenia LinkedIn wymaga załączenia dokumentu prawnego, takiego jak upoważnienie do zarządzania majątkiem lub inny nakaz sądowy. Niezbędne jest także załączenie kopii aktu zgonu. W przypadku ustawienia statusu „In memoriam” nie będzie możliwe nawiązanie interakcji z profilem, na przykład zaproszenie do kontaktu.
Użytkownik Google za pośrednictwem opcji „Menadżer kont” może udostępnić niektóre dane ze swojego konta wybranym osobom lub powiadomić takie osoby, gdy przez określony czas będzie nieaktywny. W przypadku braku aktywności wskazane przez użytkownika osoby automatycznie otrzymają od Google e-mail z informacją na ten temat oraz listą udostępnionych danych wraz z linkiem, który pozwala je pobrać.
W przypadku braku dokonania takich ustawień przez użytkownika, na prośbę osoby z jego najbliższej rodziny lub upoważnionego przedstawiciela, Google może zamknąć konto. W określonych okolicznościach Google może też udostępnić treści zapisane na koncie osoby zmarłej, jednak wymaga to przesłania dokumentu potwierdzającego tożsamość wnioskującego oraz aktu zgonu użytkownika, a także zdobycia orzeczenia sądowego wydanego w Stanach Zjednoczonych.
Ochrona Pamięci o Zmarłym
Bliscy zmarłego, którego tożsamość cyfrowa lub jej elementy zostały wykorzystane w celach, które wywołują w nich dyskomfort lub budzą ich sprzeciw, mają możliwość skorzystania z ochrony prawnej. Jeśli ktoś na przykład użyje zdjęć zmarłego umieszczonych w mediach społecznościowych w kontekście, który bliscy uważają za obraźliwy dla siebie lub nieżyjącej osoby, takie zachowanie może stanowić naruszenie dóbr osobistych w postaci pamięci lub kultu zmarłego, jego nazwiska lub wizerunku.
W literaturze prawniczej pamięć o zmarłym w kontekście dobra osobistego charakteryzuje się jako możliwość zapamiętania zmarłego jako dobrego, godnego człowieka. Dotyczy więc ono sfery emocjonalnej – tego, jaki obraz nieżyjącej osoby chcieliby zachować w swojej pamięci jej bliscy. Dobro osobiste w postaci kultu zmarłego ma zaś charakter bardziej materialny, wiąże się z zapewnieniem godnego pogrzebu oraz miejsca pochówku, w którym bliscy będą mogli kultywować pamięć o zmarłym.
W tym kontekście można zastanowić się, czy konto na platformie społecznościowej można potraktować jako swoistego rodzaju wirtualny nagrobek. Taka teza wydaje się uzasadniona, biorąc pod uwagę, że współcześnie wiele osób wykorzystuje właśnie te platformy do wyrażenia swojego szacunku wobec zmarłego lub wsparcia dla jego rodziny – umieszczają na koncie nieżyjącego użytkownika wirtualne znicze, zamieszczają kondolencje i wspomnienia.
Dlatego działania dotyczące takiego konta, takie jak umieszczanie na nim przez innych użytkowników treści, które bliscy zmarłego uważają za nieodpowiednie w tym kontekście, na przykład żarty ze śmierci czy treści polityczne, mogą być rozpatrywane w kontekście naruszenia ich prawa do kultu nieżyjącej osoby. Oczywiście, to, czy faktycznie takie zachowania będą stanowiły naruszenie chronionych prawnie dóbr osobistych, zależy od indywidualnych okoliczności danej sprawy.
Obowiązki Administratorów Danych Osobowych po Śmierci
Po śmierci człowieka jego dane osobowe tracą status danych osobowych, ponieważ nie ma już osoby, do której by należały. Z tego powodu w prawie polskim, unijnym i międzynarodowym brak przepisów, które systemowo regulowałyby, co dzieje się z danymi osobowymi człowieka po jego śmierci.
Na poziomie unijnym RODO odnosi się jedynie do ochrony praw osób żyjących. Choć za życia dana osoba może żądać usunięcia swoich danych osobowych przez administratora, po jej śmierci jej spadkobiercy nie będą mogli już tego uczynić. Prawo do żądania usunięcia danych to nieprzenoszalne prawo osobiste, które wygasa ze śmiercią.
Dane osobowe osoby zmarłej nie są jednak zupełnie pozbawione ochrony prawnej. Niektóre sposoby wykorzystania tych danych można bowiem rozpatrywać w kontekście naruszenia dóbr osobistych, na przykład pamięci lub kultu zmarłego.
W praktyce jednak często dane te są przetwarzane i przechowywane, ponieważ administrator danych osobowych nie zostaje powiadomiony o śmierci osoby, której dane dotyczą. Dlatego rodzina zmarłego, która chce mieć pewność, że jego dane zostaną usunięte, powinna zadbać o poinformowanie administratora o śmierci danej osoby. Zazwyczaj będzie to również konieczne do uzyskania usunięcia konta, zwłaszcza w przypadku platform internetowych.
Warto pamiętać, że dane osobowe zmarłego nie zostaną usunięte natychmiast po zgłoszeniu – administrator zastrzega sobie określony czas na wykonanie tego zadania, na przykład 90 dni w przypadku Facebooka. Dodatkowo może on przechowywać te dane dłużej, jeśli uzasadnia to ciążący na nim obowiązek prawny lub jego interes prawny, na przykład gdy dane są mu niezbędne w związku z toczącym się postępowaniem sądowym.
Wnioski
Śmierć bliskiej osoby jest zawsze trudnym doświadczeniem. Niestety, dla niektórych cyberprzestępców jest to okazja do nadużyć. Ghosting scam, polegający na podszywaniu się pod zmarłą osobę, może prowadzić do poważnych konsekwencji – od kradzieży tożsamości po naruszenie pamięci o nieżyjącym.
Aby chronić siebie i swoich bliskich, warto zadbać o odpowiednie zabezpieczenie naszej cyfrowej tożsamości już za życia. Korzystanie z możliwości, jakie dają nam serwisy internetowe, takie jak Facebook, Instagram czy LinkedIn, może uchronić naszą pamięć po śmierci przed naruszeniem.
Jednocześnie bliscy zmarłego mają możliwość ochrony pamięci o nim na drodze prawnej. Jeśli ktoś wykorzystuje informacje czy wizerunek zmarłego w sposób, który uznają za obraźliwy lub naruszający ich uczucia, mogą oni dochodzić swoich praw.
Choć brak kompleksowych uregulowań prawnych dotyczących danych osobowych po śmierci sprawia, że sytuacja w tej kwestii jest niejednoznaczna, warto pamiętać, że rodzina zmarłego może podjąć kroki, aby chronić jego prywatność i pamięć. Strona internetowa Stop-Oszustom.pl zawiera więcej informacji na temat ochrony przed tego typu przestępstwami.
