W cyfrowej erze, w której większość naszej aktywności i informacji osobistych przeniosła się do sieci, problem ochrony tożsamości po śmierci staje się coraz pilniejszy. Oszuści, wykorzystując łatwo dostępne dane o zmarłych internautach, coraz częściej dokonują cyber-kradzieży tożsamości w celu wyłudzenia korzyści majątkowych. Ghosting scam – bo tak nazywa się ten rodzaj oszustwa – może mieć poważne konsekwencje dla rodzin i przyjaciół zmarłych.
Czym jest ghosting scam i jak działają oszuści?
Ghosting scam, czyli podszywanie się pod osobę zmarłą, to poważny problem, z którym mierzą się władze na całym świecie. Sprawcy tego typu przestępstwa poszukują informacji o zmarłych w nekrologach, aktach zgonu, szpitalach czy na stronach internetowych, a następnie wykorzystują je do wyłudzania pieniędzy lub uzyskiwania innych korzyści. Według danych NASK, każdego roku aż 25 milionów zmarłych Amerykanów pada ofiarą kradzieży tożsamości.
Oszuści nie tylko wykorzystują dane osobowe zmarłych do wyłudzania pożyczek czy świadczeń, ale coraz częściej celują w profile w mediach społecznościowych. Bliscy zmarłych, widząc nagle aktywność konta osoby, która już odeszła, są przerażeni i zaniepokojeni. Sprawca, podszywając się pod zmarłego, może rozsyłać zaproszenia do znajomych, publikować kontrowersyjne treści lub wysyłać wiadomości do bliskich, wzbudzając u nich dyskomfort. W zamian za „zwrot” konta żąda najczęściej okupu.
Choć na pierwszy rzut oka przejęcie profilu na Facebooku czy Twitterze nie wydaje się tak poważne, jak zaciągnięcie kredytu na dane zmarłego, to skutki takich działań mogą być równie dotkliwe. Wiele kont w mediach społecznościowych ma dziś konkretną wartość majątkową – to chociażby popularne konta influencerów czy e-commerce. Poza tym, dla bliskich zmarłego, konto na Facebooku czy Instagramie często stanowi sentymentalną pamiątkę po ukochanej osobie. Dlatego też oszuści celują w te aktywa, wiedząc, że rodzina zrobi wszystko, by je odzyskać.
Jak zabezpieczyć konto osoby zmarłej?
Choć coraz więcej platform internetowych daje możliwości zadbania o to, co stanie się z naszym kontem po śmierci, nadal wielu użytkowników nie korzysta z tej opcji. Tymczasem uporządkowanie kont osoby zmarłej na platformach internetowych jest niezwykle ważne, by zapobiec próbom kradzieży tożsamości.
Facebook umożliwia użytkownikom jeszcze za życia wskazać, czy po ich śmierci konto ma zostać usunięte, czy też przekształcone w konto ze statusem In memoriam. W tym drugim przypadku konto zostaje upamiętnieniem osoby, a bliscy zmarłego nie mają możliwości interakcji z nim (np. wysyłania zaproszeń). Aby nadać konto status In memoriam, rodzina lub bliscy zmarłego muszą przesłać dokumenty potwierdzające zgon, takie jak nekrolog, akt zgonu lub kartę upamiętniającą.
Instagram stosuje te same zasady co Facebook w odniesieniu do kont osób zmarłych. Natomiast LinkedIn daje możliwość upoważnionej osobie wnioskowania o nadanie kontu statusu In memoriam lub o jego zamknięcie. Wymaga jednak załączenia dokumentu prawnego upoważniającego do działania w imieniu zmarłej osoby.
Twitter pozwala członkom rodziny lub innym uprawnionym osobom na usunięcie konta zmarłego po weryfikacji dowodem osobistym i aktem zgonu. Z kolei Google umożliwia użytkownikowi za życia wskazanie osób, które mają otrzymać dostęp do danych z jego konta po okresie nieaktywności. Jeśli tego nie zrobi, Google może zamknąć konto na wniosek bliskich zmarłego.
Choć prawo nie reguluje w sposób systematyczny kwestii danych osobowych po śmierci, bliscy zmarłego mogą skorzystać z ochrony dóbr osobistych, takich jak pamięć lub kult osoby zmarłej. Działania naruszające te dobra, np. umieszczanie niewłaściwych treści na koncie w mediach społecznościowych zmarłego, mogą zostać uznane za bezprawne.
Rola administratorów danych osobowych
Administratorzy danych osobowych, tacy jak firmy lub instytucje, mają obowiązek poinformować użytkowników o okresie przechowywania ich danych. Często informacje te znajdują się w polityce prywatności danego podmiotu. Jednak brak jest przepisów, które nakazywałyby administratorom wskazać, co stanie się z danymi osobowymi w przypadku śmierci osoby, której one dotyczą.
Po śmierci człowieka jego dane osobowe tracą status danych osobowych, ponieważ nie ma już osoby, do której by należały. Z tego powodu w prawie polskim, unijnym i międzynarodowym brak jest przepisów, które systemowo regulowałyby, co dzieje się z danymi osobowymi człowieka po jego śmierci. Wskazuje na to analiza ekspertów NASK.
W praktyce jednak często dane te są przetwarzane i przechowywane, ponieważ administrator danych osobowych nie zostaje powiadomiony o śmierci osoby, której one dotyczą. Dlatego rodzina zmarłego, chcąc mieć pewność, że jego dane zostaną usunięte, powinna zadbać o poinformowanie administratora o śmierci danej osoby. Często będzie to również konieczne do uzyskania zamknięcia lub usunięcia konta na poszczególnych platformach internetowych.
Perspektywy prawne i regulacyjne
Przepisy prawa, zarówno w Polsce, jak i na poziomie unijnym, nie regulują w sposób kompleksowy kwestii danych osobowych po śmierci człowieka. Wynika to z faktu, że RODO – kluczowy akt prawny w dziedzinie ochrony danych osobowych – odnosi się jedynie do ochrony praw osób żyjących.
Zgodnie z opinią prawników, prawo do żądania usunięcia danych to nieprzenaszalne prawo osobiste, które wygasa ze śmiercią i nie może być dziedziczone. Podobnie przepisy RODO nie dotyczą danych osób zmarłych, a więc nie można mówić o jakichkolwiek uprawnieniach zapewnionych przez to rozporządzenie w ich kontekście.
Niektórzy eksperci zastanawiają się jednak, czy RODO nie ustanawia pewnego rodzaju praw majątkowych względem danych, które mogłyby być przedmiotem dziedziczenia – np. w odniesieniu do przenoszenia danych. Jednak na razie nie jest to ugruntowany pogląd w doktrynie prawnej.
Warto jednak zauważyć, że dane osobowe osoby zmarłej nie są całkowicie pozbawione ochrony prawnej. Niektóre sposoby wykorzystania tych danych mogą być rozpatrywane w kontekście naruszenia dóbr osobistych, takich jak pamięć lub kult zmarłego. Właśnie na tej podstawie rodziny mogą dochodzić swoich praw.
W kilku krajach, m.in. w Niemczech, kwestie te zostały już w pewien sposób uregulowane. Tamtejszy Federalny Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że spadkobiercy mogą dziedziczyć konto na Facebooku zmarłego wraz z jego zawartością. Sąd uznał, że stosunek prawny między użytkownikiem a Facebookiem jest stosunkiem majątkowym, podlegającym dziedziczeniu.
Podsumowując, choć brak jest kompleksowych regulacji prawnych dotyczących danych osobowych po śmierci, rodziny zmarłych mogą bronić się przed nadużyciami na różne sposoby – od zwracania się do administratorów platform internetowych, po dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych. Jednocześnie trwają dyskusje na temat możliwego uregulowania tych kwestii w przyszłości.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o bezpieczeństwie danych osobowych i ochronie przed oszustwami, zapoznaj się z ofertą usług na stronie stop-oszustom.pl. Znajdziesz tam kompleksowe rozwiązania, które pomogą Ci zabezpieczyć Twoją tożsamość cyfrową.
