Świat współczesnego biznesu często dostarcza nam przykładów nieetycznych praktyk, w których spółki starają się zawyżać swoje zyski i wprowadzać w błąd inwestorów. Jednym z takich przypadków jest zjawisko tzw. kreatywnej księgowości, czyli umyślne zniekształcanie sprawozdań finansowych w celu przedstawienia lepszego obrazu kondycji firmy.
Czym jest kreatywna księgowość?
Kreatywna księgowość, inaczej zwana agresywną księgowością lub manipulacjami księgowymi, to pojęcie używane do określenia praktyk polegających na celowym zawyżaniu lub zaniżaniu wyników finansowych raportowanych przez daną spółkę. Najczęstsze metody to:
- Kreatywna interpretacja „miękkich” obszarów rachunkowości – np. traktowanie rutynowych kosztów operacyjnych jako inwestycje w aktywa trwałe.
- Aranżowanie sztucznych transakcji z podmiotami powiązanymi – np. sprzedaż zapasów innemu podmiotowi, a następnie ich odkupienie.
Zgodnie z ekspertem dr. Jackiem Welcem, kreatywna księgowość jest znacznie bardziej powszechna, niż mogłoby się wydawać. Nie jest to zjawisko charakterystyczne tylko dla małych spółek, ale dotyczy również znanych globalnych korporacji, takich jak Tesco, Toshiba czy Steinhoff.
Gdzie najczęściej występuje kreatywna księgowość?
Lokalizacja problemów z wiarygodnością sprawozdań finansowych zależy od specyfiki działalności danej spółki. Niektóre z najbardziej podatnych na manipulacje obszarów to:
- Branża budowlana – agresywne rozliczanie kontraktów długoterminowych metodą stopnia zaawansowania.
- Spółki w środowisku deflacji (np. dystrybutorzy elektroniki, producenci odzieży, deweloperzy) – zawyżanie wartości księgowej zapasów w okresach spowolnienia.
- Branże kapitałochłonne (telekomy, sieci hoteli, spółki energetyczne) – manipulacje przy amortyzacji rzeczowych aktywów trwałych.
- Biznesy z wysokim udziałem prac badawczo-rozwojowych (farmaceutyka, produkcja gier) – agresywna kapitalizacja wydatków na projekty rozwojowe.
Jednak najbardziej podatnym obszarem na kreatywną księgowość są zagadnienia rozliczania fuzji i przejęć oraz konsolidacji sprawozdań finansowych.
Dlaczego wyższy zysk nie musi oznaczać wyższego podatku?
Często można usłyszeć, że inwestorzy zarzucają spółkom zawyżanie zysków, ale wyższy zysk to przecież wyższy podatek. Okazuje się, że to mit. Spółki prowadzą dwie odrębne ewidencje zdarzeń gospodarczych: rachunkowość finansową (odzwierciedloną w publikowanych sprawozdaniach) oraz rachunkowość podatkową (na bazie której dokonywana jest kalkulacja obciążeń podatkowych).
Różnice między zyskiem księgowym a dochodem podatkowym mogą być bardzo znaczące i niezależne od siebie, przynajmniej w krótkim okresie. To oznacza, że stosowanie technik agresywnej księgowości wcale nie musi pociągać za sobą wyższych obciążeń podatkowych.
Jak wykryć symptomy kreatywnej księgowości?
Jedną z kluczowych zasad rachunkowości jest zasada podwójnego zapisu, zgodnie z którą każde zdarzenie gospodarcze księgowane jest na dwóch kontach. Dzięki temu możemy prześledzić, czy zawyżeniu zysku towarzyszy odpowiednie zawyżenie kapitałów własnych lub innych pozycji po stronie aktywów bądź pasywów.
Przykładowe symptomy kreatywnej księgowości to:
- Podejrzanie szybko lub skokowo rosnące w porównaniu do dynamiki przychodów wartości aktywów w bilansie.
- Dziwnie zachowujące się rezerwy na zobowiązania, np. niedostatecznie wysokie rezerwy na zwroty towarów czy naprawy gwarancyjne.
Warto również uważnie przeanalizować opinie biegłych rewidentów, chociaż nie należy ufać im bezgranicznie. Jeśli audytor zgłasza jakiekolwiek zastrzeżenia, może to sugerować poważniejsze problemy.
Konsolidacja jako pole do popisu dla kreatywnych księgowych
Szczególnie podatnym na manipulacje obszarem rachunkowości są zagadnienia związane z konsolidacją sprawozdań finansowych. Współczesne grupy kapitałowe to często bardzo skomplikowane konstrukcje powiązań, dające księgowym wiele możliwości do zaniżania wartości firmy z przejęcia, sprzedaży zapasów do podmiotów przejmowanych czy unikania konsolidacji spółek zależnych.
Analizując raporty finansowe rozbudowanych, rozwijających się przez przejęcia grup kapitałowych, należy zawsze zachować wzmożoną czujność.
Podsumowanie
Kreatywna księgowość to niestety powszechne zjawisko, dotyczące nie tylko małych spółek, ale także znanych globalnych korporacji. Choć nie da się całkowicie wyeliminować możliwości manipulowania danymi finansowymi, istnieją pewne sygnały ostrzegawcze, na które należy zwrócić uwagę:
- Podejrzanie szybki wzrost aktywów w porównaniu do dynamiki przychodów.
- Dziwne zachowanie rezerw na zobowiązania.
- Zastrzeżenia w opiniach biegłych rewidentów.
- Złożone struktury konsolidacyjne grup kapitałowych.
Każdy inwestor powinien zachować zdrowy sceptycyzm i dokładnie analizować sprawozdania finansowe, by uniknąć pułapek zastawianych przez kreatywnych księgowych. Warto również skorzystać z usług specjalistów, którzy mogą pomóc w wykrywaniu nieprawidłowości.
