Oszustwa na rynku kryptowalut – skala problemu
Poszukując najbardziej aktualnych statystyk dotyczących skali przestępstw na rynku kryptowalutowym, warto zagłębić się w wyniki badań firmy Chainalysis, która co roku publikuje szczegółowy „Crypto Crime Report”. Dokument ten podsumowuje oszustwa i kradzieże związane z cyfrowymi aktywami, które miały miejsce w danym roku.
Dane zaprezentowane w raporcie za 2023 rok są zatrważające. W ramach nielegalnych transakcji obracano 100 miliardami złotych (242 miliarda dolarów). Wprawdzie jest to wartość wyraźnie niższa niż 120 miliardów złotych (396 miliarda dolarów) z rekordowego pod względem przestępstw roku 2022, to nadal pokazuje ogromną skalę oszustw przetaczających się przez rynek kryptowalutowy. Jak podkreśla Chainalysis, te liczby mogą ulec aktualizacji w przyszłości, ponieważ z czasem udaje się zidentyfikować więcej podejrzanych adresów.
Równie niepokojące są dane dotyczące wartości środków, które zostały faktycznie skradzione. W 2023 roku okazała się ona najniższa od dwóch lat, spadając do poziomu tylko 8 miliardów złotych (17 miliarda dolarów). Jest to osunięcie o ponad 50% w porównaniu do 37 miliarda dolarów, które wykradli kryptowalutowi oszuści w 2022 roku. Podobne szacunki prezentuje również firma analityczna DeFi, twierdząc, że użytkownicy cyfrowych aktywów stracili w ubiegłym roku 2 miliardy dolarów w związku z hackami, oszustwami i kradzieżami.
Jednakże dane te nie pokrywają się z tym, co podaje amerykańskie FBI. Według śledczych ze Stanów Zjednoczonych oraz „Internet Crime Report 2023”, kryptowalutowe oszustwa inwestycyjne były warte niemal 12 miliardów złotych (394 miliarda dolarów), zdecydowanie więcej niż raportują Chainalysis oraz DeFi.
„Oszuści coraz częściej korzystają z rachunków powierniczych prowadzonych w instytucjach finansowych dla giełd kryptowalut lub zewnętrznych procesorów płatności lub zlecają docelowym osobom wysyłanie środków bezpośrednio na te platformy, gdzie środki są szybko rozpraszane” – wyjaśniało FBI w swoim raporcie.
Chociaż te trzy raporty znacznie różnią się w swoich szacunkach, wszystkie potwierdzają jeden fakt – każdego roku w ręce oszustów kryptowalutowych trafiają miliardy dolarów. Pomimo że 2023 rok pokazał spadek niekorzystnych statystyk, cały czas jest to problem na skalę globalną, którego rozwiązanie w tej chwili wydaje się niemożliwe. Szczególnie że liczba potencjalnych scamów jest ogromna i co chwilę pojawiają się nowe.
Najczęstsze rodzaje oszustw kryptowalutowych
Chainalysis w swoim raporcie za 2023 rok wyróżnia osiem najpopularniejszych rodzajów scamów kryptowalutowych, w związku z którymi użytkownicy najczęściej tracili swoje pieniądze. Biorąc pod uwagę wzrost wartości kryptowalut w tym czasie, te osiem typów oszustw pozwoliło zarobić przestępcom niemal 20 miliardów złotych (46 miliarda dolarów) w ubiegłym roku.
1. Oszustwa charytatywne (Charity scams)
W tego typu oszustwach przestępcy żerują na dobroci innych osób, zakładając fałszywe organizacje charytatywne lub podszywając się pod dobrze znane legalne organizacje. Często wykorzystują oni bieżące wydarzenia, takie jak klęski żywiołowe lub kryzysy humanitarne, aby stworzyć poczucie pilności i wywierać emocjonalną presję na potencjalne ofiary.
Przykład: Podczas gdy tysiące cywilów giną w wojnie między Izraelem a Hamasem, oszuści wykorzystują te wydarzenia do zbierania datków, podszywając się pod legalne organizacje charytatywne. Badacze wykryli ponad 500 e-maili fundraisingowych wysłanych przez podmioty podające się za organizacje charytatywne.
2. Oszustwa związane z darmowymi kryptowalutami (Giveaway scams)
Oszustwa polegające na rozdawaniu nagród opierają się na oferowaniu przez oszustów darmowych kryptowalut. Często wykorzystują oni platformy mediów społecznościowych do popularyzacji informacji o rzekomych „giveawayach”. Zazwyczaj ofiara jest proszona o przelanie kwoty X w danej kryptowalucie w celu rzekomego potwierdzania adresu, aby w zamian otrzymać, na przykład, kilkukrotnie więcej. W rzeczywistości jednak nie zobaczysz darmowych tokenów, a Twoje własne środki też do Ciebie nie wrócą.
Przykład: W serwisie YouTube wyświetlana była nielegalna reklama z Bitcoin Giveawayami, którą swoją twarzą miał promować Steve Wozniak, jeden z założycieli firmy Apple. Jego wizerunek został wykorzystany nielegalnie, aby zachęcić inwestorów do wpłacania pieniędzy.
3. Oszustwa polegające na podszywaniu się pod zaufane osoby lub organizacje (Impersonation scams)
Tego typu oszustwa mają na celu nakłonienie ofiar do ujawnienia poufnych informacji lub przesłania posiadanych kryptowalut. Oszuści mogą podszywać się pod urzędników państwowych, funkcjonariuszy organów ścigania, przedstawicieli banków, a nawet członków rodziny. Często stosują taktyki wywierania presji, takie jak grożenie podjęciem kroków prawnych lub twierdzenie, że ukochana osoba jest w niebezpieczeństwie.
Przykład: Na dawnym Twitterze oraz na rynku kryptowalut do promowania scamów najczęściej wykorzystywana jest postać Elona Muska, który wielokrotnie osobiście wspierał cyfrowe aktywa.
4. Oszustwa inwestycyjne (Investment scams)
Oszustwa inwestycyjne wabią ofiary obietnicą niskiego ryzyka i wysokich zysków, często w krótkim czasie. Oszuści mogą podawać się za doradców finansowych, brokerów lub odnoszących sukcesy inwestorów, twierdząc, że posiadają niepubliczne informacje lub niezawodną strategię inwestycyjną. Często stosują przekonujące taktyki sprzedaży i dostarczają sfabrykowane referencje, aby stworzyć iluzję sukcesu.
Przykład: W marcu 2024 roku amerykańska komisja SEC wydała oskarżenia przeciwko 17 osobom, które stworzyły piramidę kryptowalutową wartą 300 milionów dolarów, której celem była społeczność latynoska w USA. Pieniądze straciło łącznie 40 tysięcy osób, którym obiecano wysokie zyski w krótkim czasie.
5. Oszustwa związane z rynkiem NFT (NFT scams)
Ponieważ tokeny NFT zyskały w ostatnich latach mocno na popularności, oszuści znaleźli sposoby na wykorzystanie szumu wokół tego typu cyfrowych aktywów. Scamy związane z niewymiennymi tokenami mogą przybierać różne formy, takie jak sprzedaż podrobionych lub splagiatowanych dzieł sztuki, fałszywe przedstawianie wartości lub rzadkości NFT lub angażowanie się w wykorzystywanie informacji poufnych i manipulowanie rynkiem.
Przykład: W 2023 roku grupa uczniów liceum była w stanie zarobić 73 miliony dolarów na oszustwie związanym z NFT. W większości przypadków młodzi oszuści kontaktowali się z właścicielami serwerów na Telegramie oraz Discordzie pod fałszywymi tożsamościami.
6. Oszustwa phishingowe i wymuszenia (Phishing and extortion scams)
Oszustwa phishingowe i wymuszenia polegają na tym, że przestępcy wykorzystują e-maile, wiadomości tekstowe lub strony internetowe, aby nakłonić ofiary do ujawnienia poufnych informacji. W taktykach phishingowych oszuści często podszywają się pod legalne firmy, takie jak giełdy kryptowalut, i proszą ofiarę o zaktualizowanie danych konta lub danych logowania na fałszywej stronie internetowej. Gdy ofiara wprowadzi swoje dane, oszuści mogą uzyskać dostęp do jej kryptowalut i ukraść środki lub dokonać kradzieży tożsamości.
Przykład: W 2023 roku w związku z atakami phishingowymi tak zwanych „wallet drainerów” co najmniej 324 tysiące osób straciło około 300 milionów dolarów. Największym przypadkiem był Inferno Drainer, który wyłudził 81 milionów dolarów. Inferno Drainer to specjalne oprogramowanie, które pozwala tworzyć fałszywe strony internetowe i wyłudzać dane.
7. Oszustwa związane z portalami randkowymi (Romance scams)
Tego typu oszustwa, nazywane również „tuczenien świni” lub „ubojem świń”, polegają na tworzeniu przez oszustów fałszywych profili na portalach i aplikacjach randkowych w celu rozwijania relacji z ofiarami i ostatecznie wykorzystywania ich finansowo. Oszuści inwestują czas w budowanie zaufania i emocjonalnej bliskości, często dzieląc się nieprawdziwymi historiami o swoich problemach, aby manipulować uczuciami ofiary.
Przykład: Shreya Datta, specjalistka ds. technologii z Filadelfii, została oszukana na kwotę prawie 450 tysięcy dolarów w wyniku „romance scamu”. Kobieta spotkała się z mężczyzną o imieniu Ancel w aplikacji randkowej Hinge, który przekonał ją do zainwestowania w oszukańczą aplikację do handlu kryptowalutami.
8. Rug pull (Rug pull scams)
Rug pull to rodzaj oszustwa w świecie kryptowalut, w którym tworzy się nowy projekt, agresywnie promuje go, aby przyciągnąć inwestorów, a następnie porzuca całość bez słowa i odchodzi z do tej pory pozyskanymi środkami. Oszuści często korzystają z mediów społecznościowych, forów internetowych, a nawet rekomendacji celebrytów, aby generować szum medialny i wabić inwestorów obietnicami ogromnych zysków.
Przykład: OneCoin, czyli największa kryptowalutowa piramida finansowa w historii, zebrała 4 miliardy dolarów i oszukała ludzi na kolejne miliardy, obiecując inwestorom zwroty z ich inwestycji kryptowalutowych i przedstawiając firmę jako legalny biznes. Zamiast tego waluta projektu opierała się na serwerze SQL, a Ruża Ingatowa wraz ze swoimi wspólnikami zniknęła bez śladu razem z pieniędzmi należącymi do inwestorów.
Fałszywi brokerzy i szkoleniowcy – dodatkowe zagrożenie
Fałszywe giełdy, brokerzy i nieuczciwi organizatorzy szkoleń należą do kolejnej z najczęstszych rodzajów oszustów na rynku kryptowalut, żerując na braku wiedzy i doświadczenia wielu inwestorów. Fałszywi szkoleniowcy często kreują się na odnoszących sukcesy menedżerów inwestycyjnych, którzy twierdzą, że zarobili fortunę inwestując w kryptowaluty. Obiecują swoim ofiarom wysokie zyski i żądają opłaty z góry za mentoring, udział w szkoleniu lub inwestowanie w imieniu klienta.
Badanie przeprowadzone w sierpniu 2023 roku przez naukowców z Berkeley i Rice University wykazało, że ludzie są w stanie prędzej zaufać szkoleniowcom nieposiadającym żadnych umiejętności, ponieważ ci budują bardziej świetlany obraz finansowej przyszłości. Autorzy badania podsumowują, że „chęć bycia oszukiwanym przez obietnice wysokiego zysku powoduje, że na rynku łatwiej jest przetrwać influencerom o niskich lub zerowych kompetencjach niż tym, którzy prezentują wartościowe treści poparte umiejętnościami i wiedzą, jednak mniej atrakcyjne dla masowego odbiorcy”.
To smutna prawda o tym, że sporą częścią sukcesu oszustów i fałszywych szkoleniowców, brokerów i giełd jest ludzka natura, a co za tym idzie – my sami.
Jak rozpoznać i uniknąć oszustw kryptowalutowych
Pomimo że skala problemu oszustw kryptowalutowych jest ogromna, istnieją sposoby, aby chronić się przed staniem się ofiarą takich przestępstw. Ważne jest, aby znać typowe „czerwone flagi” oszustwa kryptowalutowego i stosować dobre praktyki.
Legalne firmy kryptowalutowe zawsze będą przejrzyste w zakresie swoich operacji, zespołu i ryzyka związanego z inwestowaniem. Nigdy nie będą gwarantować zysków ani wywierać presji na natychmiastowe podejmowanie decyzji. Co więcej, legalne giełdy i brokerzy będą przestrzegać lokalnych przepisów i regulacji, wdrażać rygorystyczne środki bezpieczeństwa w celu ochrony środków użytkowników oraz dostarczać jasnych informacji na temat opłat i warunków handlowych.
Z drugiej strony oszuści często działają bez żadnego nadzoru i wykorzystują techniki perswazji, takie jak
