Wprowadzenie do zjawiska fake newsów
Zjawisko powszechnej dezinformacji, powszechnie określane mianem fake newsów, jest problemem o długiej historii. Już w starożytności historycy, tacy jak Prokopiusz z Cezarei, tworzyli fałszywe historie mające przedstawiać władców w pozytywnym świetle.1 Podobne praktyki obserwowano również w kolejnych wiekach – w XVII-wiecznej Wielkiej Brytanii lub we Francji.2,3
Jednak prawdziwy rozkwit zjawiska fake newsów nastąpił w XIX wieku, wraz z rozwojem prasy. Dziennikarze tacy jak Joseph Pulitzer i William Randolph Hearst odkryli, że publikowanie sensacyjnych, a często niepotwierdzonych, informacji o morderstwach i wypadkach przyciągało uwagę czytelników i zwiększało sprzedaż gazet.4
Ten trend utrzymywał się również w kolejnych stuleciach, a wraz z rozwojem internetu i mediów społecznościowych zjawisko fake newsów przybrało nową, niespotykana wcześniej, skalę. Przykładem może być wykorzystanie fałszywych informacji w kampanii na rzecz Brexitu w Wielkiej Brytanii czy w trakcie wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku.5,6,7
Rola mediów społecznościowych w rozpowszechnianiu fake newsów
Rewolucja cyfrowa i rosnąca rola mediów społecznościowych w życiu codziennym odegrały kluczową rolę w obecnej skali zjawiska fake newsów. W 2017 roku z internetu korzystało aż 377 miliardów osób, z czego 28 miliardów to użytkownicy serwisów społecznościowych.8 Jednocześnie odsetek osób traktujących media społecznościowe jako główne źródło informacji wzrósł w ciągu 3 lat z 27% do 50% wśród młodych Amerykanów.9
Zjawisko to wynika z charakterystyki mediów społecznościowych, które opierają się na algorytmach filtrujących informacje pod kątem preferencji użytkowników. Tworzy to tzw. „bańki informacyjne”, w których użytkownik jest narażony jedynie na treści zgodne z jego poglądami i oczekiwaniami. 10,11 Sprzyja to rozprzestrzenianiu się fake newsów, które są często atrakcyjniejsze dla użytkowników niż rzetelne informacje.
Warto podkreślić, że same media społecznościowe stały się również platformą do zarabiania na fake newsach. Powstają strony internetowe publikujące całkowicie zmyślone treści, które następnie są rozpowszechniane w serwisach społecznościowych, a następnie generują zyski z reklam.14
Wpływ fake newsów na media tradycyjne
Problem fake newsów dotyka również mediów tradycyjnych, takich jak telewizja czy prasa. Wywierany na nich presja, by jak najszybciej dostarczyć informację w atrakcyjnej formie, często kosztem dokładności i wiarygodności, sprawia, że również te media mogą stać się nośnikiem dezinformacji.15
Badania przeprowadzone w Polsce w 2018 roku wskazują, że aż 68% obywateli Unii Europejskiej, a w przypadku Polski nawet 75%, spotyka się z fake newsami przynajmniej raz w tygodniu. Co więcej, 84% Polaków uważa, że dezinformacja jest problemem w naszym kraju, a 46% postrzega ją jako zagrożenie dla demokracji.16
Również sami dziennikarze są świadomi skali zjawiska – aż 42% z nich przyznaje, że ma do czynienia z fake newsami przynajmniej kilka razy w tygodniu, a prawie połowa w ciągu ostatniego miesiąca uwierzyła w fałszywą wiadomość.17
Próby walki z fake newsami
Zjawisko fake newsów wzbudziło zainteresowanie naukowców, którzy próbują lepiej zrozumieć mechanizmy jego rozprzestrzeniania się. Badania prowadzone m.in. przez Massachusetts Institute of Technology (MIT) pokazują, że fake newsy docierają do odbiorców sześciokrotnie szybciej niż informacje prawdziwe, a ich zasięg jest znacznie większy.18,19
Naukowcy zwracają uwagę, że fake newsy często przyjmują formę prostych wyjaśnień złożonych zjawisk, co czyni je atrakcyjnymi dla odbiorców. Mechanizm ten jest analogiczny do działania starożytnych mitów, które w prosty sposób opisywały niezrozumiałe zjawiska.20
W związku z powagą problemu, wiele krajów, organizacji i firm podjęło inicjatywy mające na celu walkę z dezinformacją. Działania te obejmują m.in. budowanie świadomości społecznej, identyfikowanie fałszywych wiadomości i ich źródeł, a także współpracę z dostawcami usług internetowych nad ograniczeniem możliwości zarabiania na fake newsach.21,22,23
Kluczową rolę odegrała też Komisja Europejska, która w 2018 roku powołała grupę ekspertów wysokiego szczebla ds. fake newsów i dezinformacji online. Eksperci ci zdefiniowali dezinformację jako „fałszywe, niedokładne lub wprowadzające w błąd informacje, które są tworzone, prezentowane i rozpowszechniane w celu wyrządzenia szkody publicznej lub uzyskania korzyści”.24,25
Eksperci zaproponowali działania w czterech kluczowych obszarach: zwiększenie transparentności, edukacja w zakresie korzystania z mediów, wzmocnienie pozycji użytkowników i dziennikarzy oraz różnorodność i trwałość europejskiego ekosystemu mediów informacyjnych.27,28,29,30
Równolegle Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (ENISA) zwróciła uwagę na możliwość wykorzystania sztucznej inteligencji do automatycznego wykrywania fake newsów, podkreślając jednak, że wyniki takich analiz powinny być zawsze weryfikowane przez ludzi.30
Wnioski i rekomendacje
Chociaż instytucje podejmują wysiłki mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się fake newsów, wielu ekspertów podkreśla, że szansa na całkowite opanowanie tego zjawiska jest niewielka. Wynika to z charakterystyki mediów społecznościowych, które opierają się na subiektywnych opiniach użytkowników.31
W związku z tym najważniejszym elementem wydaje się być edukacja społeczeństwa w zakresie krytycznego myślenia i weryfikowania wiarygodności informacji. Eksperci Komisji Europejskiej podkreślają, że to właśnie umiejętność rozpoznawania fake newsów przez samych użytkowników może stanowić największy potencjał w walce z tym zjawiskiem.32,33
Dlatego też w procesie rekrutacji, zwłaszcza na stanowiska odpowiedzialne, niezwykle istotne jest dokładne sprawdzenie wiarygodności informacji o kandydacie. Tylko wnikliwa weryfikacja źródeł i krytyczna ocena danych może uchronić organizację przed zatrudnieniem osoby, której część informacji na swój temat może okazać się zmanipulowana lub całkowicie fałszywa. Zachęcamy do skorzystania z naszych usług weryfikacji, by mieć pewność, że Twoja firma nie stanie się ofiarą kłamstw i oszustw.
