Skuteczne sposoby na ograniczenie skali oszustw podatkowych w Polsce

Walka z fikcyjnymi fakturami – wyzwanie dla rządu

Gdy tylko przejrzysz najnowsze doniesienia prasowe, szybko zdajesz sobie sprawę, że problem oszustw podatkowych w Polsce jest naprawdę poważny. Niestety, pomimo podejmowanych działań, łatwość, z jaką przestępcy wykorzystują lukę w systemie, jest wręcz zatrważająca. Czy uda się temu skutecznie zapobiec?

Zgodnie z raportem Najwyższej Izby Kontroli, w latach 2013-2015 skala wprowadzania do obiegu gospodarczego fikcyjnych faktur stanowiła ogromne zagrożenie dla dochodów budżetu państwa. Wartość wykrytych przez organy podatkowe fikcyjnych faktur wzrosła aż z 197 miliardów złotych w 2013 roku do zawrotnych 819 miliardów złotych w pierwszej połowie 2015 roku. Jednocześnie skuteczność odzyskiwania należnego państwu podatku VAT była wręcz mizerna – zaledwie 13% kwot ustalonych przez kontrole.

Powodem takiego stanu rzeczy była przede wszystkim niewystarczająca skuteczność działań organów kontroli skarbowej. Wprawdzie typowały one podmioty o wysokim ryzyku wystąpienia nieprawidłowości z niezwykłą trafnością, sięgającą nawet 90%, a kontrole kończyły się ustaleniem licznych nieprawidłowości. Jednak odzyskanie należnych kwot okazywało się niezwykle trudne, a często wręcz niemożliwe, gdyż „firmy-słupy” stosowały cały arsenał oszukańczych zabiegów, by uniknąć zapłaty podatków.

Niewystarczająca skuteczność dotychczasowych działań

Jak zauważyli eksperci z Ministerstwa Finansów, dotychczasowe rozwiązania, takie jak mechanizm odwróconego obciążenia czy instytucja odpowiedzialności solidarnej, okazały się niewystarczające, by skutecznie zwalczyć plagę fikcyjnych faktur. Według NIK, działania Ministra Finansów, choć rzetelne, były przeważnie nieskuteczne. Zaproponowane uszczelnienia, takie jak zmiany w ustawie o VAT, koncentrowały się na obszarach, gdzie zidentyfikowano istotne nieprawidłowości, ale nie pozwalały na ograniczenie oszustw w sposób systemowy.

Niestety, skutkiem tego była rosnąca luka w VAT, która z 18% w 2010 roku wzrosła do 27% w 2013 roku – poziom znacznie wyższy niż średnia w krajach Unii Europejskiej. Pomimo kolejnych zmian prawnych, nie udało się istotnie ograniczyć tego niekorzystnego zjawiska. Utrzymująca się na wysokim poziomie luka podatkowa świadczy o niewystarczającej efektywności polskiego systemu podatkowego i konieczności wprowadzenia nowych, bardziej skutecznych rozwiązań.

Gdzie leży problem?

Analiza przeprowadzona przez NIK wskazuje na kilka kluczowych problemów, które uniemożliwiały skuteczne zwalczanie oszustw podatkowych opartych na fikcyjnych fakturach. Po pierwsze, organy kontroli skarbowej często reagowały z dużym opóźnieniem – średnio ponad pół roku od uzyskania informacji o podejrzanym podmiocie. To pozwalało przestępcom na zniknięcie, zanim udało się ich namierzyć.

Po drugie, trudności dotyczyły ustalenia faktycznych organizatorów procederu, a nie tylko „słupów” – osób podstawionych do figurowania w dokumentach. Jak się okazywało, ci, którzy stali za największymi oszustwami, potrafili uniknąć odpowiedzialności.

Wreszcie, sam system egzekwowania należności podatkowych okazywał się nieskuteczny. Choć organy kontroli nakładały gigantyczne kary, to w rzeczywistości odzyskiwano jedynie ułamek tych kwot. Liczne „firmy-słupy” nie posiadały majątku, a kontakt z nimi był często niemożliwy już na etapie postępowania.

Co można zrobić, by zatrzymać proceder?

Zdaniem ekspertów, aby skutecznie ograniczyć skalę oszustw podatkowych w Polsce, potrzebne jest kompleksowe podejście, łączące różne narzędzia i rozwiązania. Najwyższa Izba Kontroli wskazuje na kilka kierunków, które warto rozważyć:

1. Szybsza reakcja organów kontroli: Kluczowe jest skrócenie czasu od uzyskania informacji o podejrzanym podmiocie do wszczęcia postępowania kontrolnego. Pozwoli to na skuteczniejsze namierzanie przestępców, zanim zdążą się oni ukryć.

2. Lepsze współpraca międzyresortowa: Niezbędna jest ściślejsza współpraca służb podległych Ministrowi Finansów (m.in. Krajowej Administracji Skarbowej) z prokuraturą i policją. Tylko skoordynowane działania dadzą szansę na rozpracowanie dobrze zorganizowanych grup przestępczych.

3. Nowe narzędzia informatyczne: Warto rozważyć wprowadzenie takich rozwiązań, jak obowiązek wystawiania faktur VAT za pośrednictwem serwera Ministerstwa Finansów, centralny rejestr faktur czy publiczny rejestr rachunków bankowych podatników. Ograniczenie anonimowości transakcji może znacznie utrudnić proceder przestępczy.

4. Ograniczenie płatności gotówkowych: Zmniejszenie limitu płatności gotówkowych, a nawet wprowadzenie obowiązku dokonywania rozliczeń bezgotówkowych, mogłoby pomóc w ograniczeniu skali oszustw.

5. Zmiany w odpowiedzialności solidarnej: Rozważenia wymaga rozszerzenie zakresu odpowiedzialności solidarnej – na przykład poprzez jej automatyczne zastosowanie, gdy płatność nie trafia na konto widniejące w bazie jako właściwe do rozliczeń VAT.

6. Wyodrębnienie wyspecjalizowanej służby: Biorąc pod uwagę skalę problemu, warto zastanowić się nad powołaniem odrębnego pionu lub służby dedykowanej zwalczaniu największych oszustw podatkowych z użyciem fikcyjnych faktur. Jednostka taka mogłaby dysponować specjalnymi uprawnieniami i procedurami.

7. Zmiany w przepisach karnych: Konieczne wydają się również modyfikacje na płaszczyźnie regulacji karnych, by zapewnić realną możliwość skutecznego karania organizatorów największych oszustw podatkowych.

Wdrożenie kompleksowego pakietu takich rozwiązań, dostosowanych do specyfiki polskiego rynku, daje nadzieję na skuteczne ograniczenie skali wyłudzeń VAT opartych na fikcyjnych fakturach. Choć będzie to niezwykle trudne wyzwanie, to zdaniem ekspertów – konieczne, by chronić dochody budżetu państwa.

Podsumowanie

Walka z oszustwami podatkowymi opierającymi się na fikcyjnych fakturach to jedno z największych wyzwań stojących przed polskim rządem. Mimo podejmowanych dotychczas działań, skala tego procederu rośnie w zatrważającym tempie, a próby odzyskania uszczuplonych kwot okazują się w większości przypadków nieskuteczne.

Kluczem do ograniczenia tej patologii wydaje się kompleksowe podejście, łączące różne narzędzia – od usprawnienia działań organów kontrolnych, przez nowe rozwiązania informatyczne, po zmiany w przepisach karnych. Tylko skoordynowane i zdecydowane działania dają szansę na zatrzymanie spirali nadużyć i ochronę dochodów budżetu państwa.

Choć wiem, że droga do sukcesu nie będzie łatwa, mam nadzieję, że rząd podejmie odpowiednie kroki, by doprowadzić do realnego ograniczenia skali oszustw podatkowych w Polsce. Uczciwi podatnicy zasługują na to, by ich składki trafiały tam, gdzie powinny – na finansowanie kluczowych zadań państwa. A walka z „firmami-słupami” i zorganizowanymi grupami przestępczymi to niezwykle ważne wyzwanie, któremu należy sprostać.