Uważaj na fake newsy – jak je odróżnić od prawdziwych informacji?
Żyjemy w czasach, gdy informacje płyną do nas z każdej strony – z internetu, telewizji, radia, gazet. Wydawałoby się, że mamy dostęp do nieograniczonej ilości wiadomości na każdy temat. Ale czy możemy ufać wszystkiemu, co czytamy i oglądamy? Niestety nie. Fake newsy, czyli fałszywe informacje, stały się powszechnym zjawiskiem, które wprowadza nas w błąd i zaciemnia obraz rzeczywistości.
Czym są fake newsy i jak je rozpoznać?
Fake newsy to nic innego jak nieprawdziwe, często sensacyjne informacje, które są celowo rozpowszechniane w mediach, zwłaszcza w internecie. Mogą one przybierać różną formę – od całkowicie wymyślonych historii, przez manipulację zdjęciami i filmami, aż po przedstawianie faktów w krzywym zwierciadle. Ich celem jest wpłynięcie na nasze myślenie i zachowanie, a nieraz także osiągnięcie konkretnych korzyści politycznych lub finansowych.
Według danych Fundacji Orange, aż 75% Polaków spotyka się z fake newsami codziennie lub prawie codziennie, a 79% uważa je za zagrożenie dla demokracji. Co gorsza, choć 71% z nas twierdzi, że potrafi odróżnić prawdziwą informację od fałszywej, to często sami dajemy się nabrać na fake newsy. Dlaczego tak się dzieje?
Umysł podatny na fake newsy
Okazuje się, że nasz mózg jest wyjątkowo podatny na działanie fake newsów. Przede wszystkim jesteśmy skłonni wierzyć w to, co chcemy usłyszeć i co potwierdza nasze wcześniejsze przekonania. Dotyczy to szczególnie tematów budzących silne emocje, takich jak polityka czy kontrowersyjne wydarzenia. Jak zauważa Ministerstwo Cyfryzacji, fake newsy często wykorzystują nasze uprzedzenia i mają na celu wywołanie kontrowersji.
Co więcej, fałszywe informacje często podawane są w atrakcyjnej, sensacyjnej formie, która przykuwa naszą uwagę. Używają one mocnego, emocjonalnego języka, a czasem również fikcyjnych lub zmanipulowanych zdjęć czy filmów, by wzbudzić w nas silne reakcje. W efekcie łatwiej nam uwierzyć w to, co czytamy, niż zweryfikować fakty.
Badania pokazują również, że ludzie mają tendencję do podzielania się informacjami, które wydają im się wiarygodne, nawet jeśli tak naprawdę są fałszywe. Dzieje się tak, poniewaw chcemy być postrzegani jako dobrze poinformowani i na czasie. To z kolei sprawia, że fake newsy rozprzestrzeniają się niczym wirus.
Jak odróżnić fake newsy od prawdy?
Skoro nasz mózg jest tak podatny na działanie fake newsów, co możemy zrobić, by się przed nimi uchronić? Oto kilka porad:
1. Sprawdzaj źródło informacji. Zanim podzielisz się jakąś wiadomością, zastanów się, czy pochodzi ona z wiarygodnego źródła, takiego jak renomowane media, organizacje naukowe lub rządowe. Uważaj na mało znane strony internetowe i nierozpoznawalne profile w mediach społecznościowych.
2. Zwracaj uwagę na datę publikacji. Fake newsy często zawierają informacje, które zostały opublikowane dawno temu, ale są rozpowszechniane na nowo, by wprowadzić czytelników w błąd. Upewnij się, że dane są aktualne.
3. Poszukaj innych źródeł potwierdzających informację. Nie polegaj na jednym źródle. Sprawdź, czy ta sama wiadomość pojawia się w innych zaufanych mediach. Jeśli nie możesz znaleźć innych potwierdzających ją źródeł, może to oznaczać, że masz do czynienia z fake newsem.
4. Przyjrzyj się formie i językowi. Fake newsy często są pisane w sensacyjny, emocjonalny sposób, zawierają mocne oskarżenia i przesadzone twierdzenia. Bądź czujny, gdy napotykasz na takie teksty.
5. Zweryfikuj zdjęcia i filmy. Pamiętaj, że obrazy i nagrania można łatwo zmanipulować. Skorzystaj z narzędzi do odwrotnego wyszukiwania grafik, by sprawdzić, czy dana fotografia lub wideo nie zostały już wcześniej wykorzystane w innym kontekście.
6. Konsultuj się z ekspertami. Jeśli masz wątpliwości co do wiarygodności informacji, nie wahaj się skontaktować z fachowcami w danej dziedzinie, np. naukowcami, lekarzami czy specjalistami od cyberbezpieczeństwa.
7. Bądź świadomy własnych uprzedzeń. Uświadom sobie, że również Ty możesz być podatny na fake newsy, szczególnie gdy dotyczą one tematów, które silnie rezonują z Twoimi poglądami. Staraj się zachować obiektywizm i nie powielaj informacji tylko dlatego, że potwierdzają Twoje przekonania.
Oczywiście nie jest to łatwe zadanie, zwłaszcza że fake newsy stają się coraz bardziej wyrafinowane. Dlatego tak ważne jest kształtowanie umiejętności krytycznego myślenia już od najmłodszych lat. Jak podkreśla Fundacja Orange, warto uczyć dzieci ograniczonego zaufania do treści publikowanych w internecie i zachęcać je do weryfikowania informacji.
Fake newsy – groźba dla demokracji i rozwoju
Fake newsy to nie tylko problem indywidualny, ale realnie zagrażają całemu społeczeństwu. Jak zauważa Ministerstwo Cyfryzacji, fałszywe informacje mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia publicznego, gospodarki czy bezpieczeństwa.
Wystarczy wspomnieć choćby o fake newsach dotyczących 5G, które sugerowały, że nowa technologia jest odpowiedzialna za rozprzestrzenianie się COVID-19 lub powoduje szkodliwy wpływ na zdrowie. Takie manipulacje mogą nie tylko wprowadzać ludzi w błąd, ale wręcz prowadzić do paniki i działań, które mogą zaszkodzić nawet zdrowiu i życiu.
Fake newsy stanowią też poważne zagrożenie dla demokracji. Mogą one bowiem wpływać na nastroje społeczne, kształtować opinie publiczną i manipulować wyborami. Dlatego walka z dezinformacją stała się priorytetem dla wielu rządów na całym świecie.
Zaangażowanie w walkę z fake newsami
Choć walka z fake newsami jest trudna, to każdy z nas może się w nią zaangażować. Wystarczy, że będziemy bardziej świadomi zagrożeń związanych z fałszywymi informacjami i zaczniemy je skrupulatnie weryfikować, zanim zaczniemy je powielać.
Co więcej, na stronie stop-oszustom.pl znajdziesz wiele cennych porad i narzędzi, które pomogą Ci odróżnić prawdę od fałszu. Warto również wspierać niezależne organizacje zajmujące się fact-checkingiem, które rzetelnie weryfikują informacje i demaskują fake newsy.
Pamiętajmy, że walka z dezinformacją to nasza wspólna sprawa. Od naszej czujności i krytycznego myślenia zależy, czy nie damy się zwieść fake newsom i będziemy mogli budować lepszą, bardziej transparentną rzeczywistość.
