Walka z mafiami VAT-owskimi ma zapewnić wyższe wpływy do budżetu państwa, ale i dać jego obywatelom poczucie sprawiedliwości społecznej. Tylko że w tej wojnie mafie wkręcają w łańcuch dostaw uczciwych przedsiębiorców, nieświadomych uczestnictwa w oszustwie podatkowym. To z nich potem fiskus ściąga uszczuploną w karuzeli VAT należność, podczas gdy prawdziwi jej twórcy pozostają anonimowi.
Tragedia przedsiębiorcy wkręconego w karuzelę VAT
Jednym z przykładów przedsiębiorcy, który padł ofiarą takiego procederu, jest lidzbarczanin zajmujący się handlem cukrem. W październiku 2012 r. uczestniczył on w transakcji wewnątrzwspólnotowej dostawy na rzecz zagranicznych firm. Cztery lata później Naczelnik Urzędu Skarbowego w Bartoszycach stwierdził, że przedsiębiorca nie zachował należytej staranności przy doborze kontrahentów w ramach tej dostawy i określił mu zobowiązanie w podatku od towarów i usług za ww. miesiąc w wysokości 72 373 zł. W ocenie NUS, podatnik nie miał prawa zastosować przy przedmiotowej dostawie zerowej stawki VAT. Stwierdzono, że przedsiębiorca wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł wiedzieć, że uczestniczy w oszustwie mającym na celu wyłudzenie VAT.
Brak należytej staranności przy wewnątrzwspólnotowej dostawie dla innego z zagranicznych kontrahentów NUS stwierdził także w okresach za luty i marzec 2013 r. i również nakazał zwrot kwot VAT ustalonych w obejmujących te miesiące postępowaniach. W sumie zaległość podatkowa przedsiębiorcy w podatku od towarów i usług wynosi obecnie ponad 90 000 zł.
Przedsiębiorca nie zgodził się z ustaleniami organów podatkowych. Wyjaśniał, że nie miał świadomości uczestnictwa w oszustwie podatkowym, a przyszło mu za to ponieść najgorsze z możliwych konsekwencje. Zawsze żył w uczciwy sposób i nie jest w stanie zrozumieć tak krzywdzących dla niego decyzji fiskusa, zwłaszcza że u ich podstaw legły ustalenia niezwiązane bezpośrednio z przepisami prawa podatkowego, a z regułami należytej staranności stworzonymi i opublikowanymi przez Ministerstwo Finansów dopiero w drugiej połowie 2017 r., czyli po upływie ok 5 lat od dokonania pierwszej zakwestionowanej przez organ dostawy.
Brak jasnych wytycznych dla przedsiębiorców
W opublikowanym 30 sierpnia 2019 r. na stronie Ministerstwa informatorze nt. wyłudzeń VAT, wyjaśniającym jak działa karuzela VAT, znalazły się wskazówki „Jak uniknąć oszustwa podatkowego”. Co ciekawe, zalecają one, by w tym celu zapoznać się i skorzystać z narzędzi przygotowanych przez Ministerstwo Finansów i Krajową Administrację Skarbową, czyli m.in. z Metodyki w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych, opublikowanej dopiero 25 kwietnia 2018 r.
Mechanizm podzielonej płatności (split payment) zaczął obowiązywać od 1 lipca 2018 r. Zatem wskazywany zbiór zasad zachowania należytej staranności Ministerstwo zdołało opracować dopiero 6 lat po tym, jak przedsiębiorca z Lidzbarka Warmińskiego dał się wkręcić w karuzelę VAT. Wszystkie decyzje organów wobec niego w przedmiocie orzeczenia braku jego należytej staranności i ustalenia jego zobowiązań podatkowych zostały wydane najwcześniejsza – 29 listopada 2016 r., a ostatnia – 6 sierpnia 2018 r., czyli odpowiednio po upływie 4 i blisko 6 lat od dokonania przez niego pierwszych rzekomych oszustw.
Nie mając zatem żadnych wiążących w tamtym czasie ogólnie obowiązujących wytycznych co do zachowania należytej staranności w doborze kontrahenta, a jedynie dostęp do wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 21 czerwca 2012 r., przedsiębiorca mógł pozostawać w przekonaniu, że uczestnicząc w zwykłej transakcji handlowej, nie dokonuje malwersacji podatkowej. A jeśli działania te miałyby ktoś mimo wszystko uznać za oszustwo, to nie będzie to dotyczyć jego, bo on żadnego oszustwa nie popełnia, czego świadomość w ostateczności w sposób obiektywny zbadają organy.
Tragiczne konsekwencje dla przedsiębiorcy
Nie przewidział jednak, że wraz z nastaniem nowych rządów, fiskus zintensyfikuje uszczelnienie systemu VAT. Co więcej, że badaniu jego świadomości uczestnictwa w karuzeli VAT niekoniecznie towarzyszyć musi obiektywizm organów.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 21 czerwca 2012 r. wskazywał, że nie można odmawiać podatnikowi prawa do odliczenia podatku z tego powodu, iż podatnik nie upewnił się, że wystawca faktury za towary, których prawo do odliczenia ma dotyczyć, jest podatnikiem, że podatnik nie posiada poza fakturą innych dokumentów potwierdzających spełnienie powyższych warunków, mimo że spełnione były warunki materialne i formalne powstania prawa do odliczenia określone w dyrektywie 2006/112, a podatnik nie miał przesłanek podejrzewać, że wystawca faktury dopuścił się nieprawidłowości lub przestępstwa. Niestety, organy podatkowe w sprawie lidzbarskiego przedsiębiorcy nie zdawały się tego prawa respektować.
Skutki tej sytuacji były tragiczne. W wrześniu 2019 r. 30-letnia córka przedsiębiorcy popełniła samobójstwo, którego powodem były problemy finansowe i sytuacja, w jakiej rodzina znalazła się w związku z ciążącymi zaległościami podatkowymi. Dwa dni później samobójstwo popełnił również jej partner życiowy. Były przedsiębiorca pozostaje bezrobotny, niezdolny do wykonywania jakichkolwiek prac fizycznych, z nadal ciążącym ponad 90 000 zł zobowiązaniem podatkowym, niemal bez środków do życia.
Jak uniknąć stania się ofiarą wyłudzeń VAT?
Aby ustrzec się przed wkręceniem w karuzele VAT, należy zachować najwyższą ostrożność przy wyborze kontrahentów i wnikliwie weryfikować ich wiarygodność. Ministerstwo Finansów zaleca korzystanie z narzędzi przygotowanych przez resort, takich jak „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” czy mechanizm podzielonej płatności (split payment).
Warto również śledzić aktualne informacje na temat oszustw podatkowych, by być na bieżąco z najnowszymi metodami działania przestępców. Kluczowe jest też zgłaszanie wszelkich podejrzanych transakcji lub zachowań do organów ścigania, by uniemożliwić dalszą działalność mafii VAT-owskich.
Choć walka z wyłudzeniami podatkowymi jest niezbędna dla ochrony budżetu państwa, nie może się ona odbywać kosztem uczciwych przedsiębiorców. Dlatego tak ważne jest stworzenie jasnych i zrozumiałych kryteriów oceny należytej staranności, by przedsiębiorcy mogli mieć pewność, że postępują zgodnie z prawem. Tylko w ten sposób uda się naprawdę skutecznie walczyć z oszustami, nie krzywdząc przy tym uczciwych podatników.
